با اینکه ایران کشوری با پتانسل‌های بالای معدنی است؛ اما به دلایل متعدد در این حوزه، اکتشافات درستی انجام نشده است. به اعتقاد برخی کارشناسان، اکتشافات حوزه معدنی بسیار پر ریسک و هزینه بر است و این بر‌عهده بخش دولتی و حاکمیتی کشور است که پروژه‌های اکتشافی را انجام دهند. از سوی دیگر تحریم‌ها باعث شده سرمایه‌گذاران خارجی نتوانند وارد حوزه اکتشاف شوند و تمامی این موارد مشکلات فراوانی را برای بخش معدن به وجود آورده است.

ترکیه و عربستان، رقبای سرسخت ایران

امیر بیژن یثربی، کارشناس معدن درخصوص اکتشافات معدنی در کشورهای همسایه در گفت‌وگو با بازار بیان کرد: یکی از موارد مهم این است که نقش معدن و صنایع معدنی را در سایر کشورهای همسایه هم مورد مقایسه قرار دهیم تا ببینیم آنها در حوزه معدن و اکتشافات معدنی از چه شرایطی برخوردار هستند. وی افزود: البته بیشتر باید خودمان را با ترکیه مورد ارزیابی قرار دهیم. زیرا افغانستان با اینکه معادن زیاد و منابع غنی دارد ولی همیشه در این کشور جنگ بوده است. بنابراین نمی‌توانیم این کشور را با خودمان مقایسه کنیم. پاکستان هم در صنایع معدنی رشد داشته؛ اما باز هم قابل مقایسه با کشور ما نیست. به گفته یثربی، سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس هم که اصلا سرزمین ندارند و خیلی کشورهای کوچکی هستند به جز عراق، عربستان، ترکیه و آذربایجان. آذربایجان نیز بیشتر در حوزه نفت و گاز فعالیت می‌کند و قابل مقایسه با ایران نیست. عراق هم که بیشتر وارد‌کننده مواد معدنی از کشور ماست. فقط می‌ماند ترکیه و عربستان، که باز هم ما یکسری مزیت‌های نسبی نسبت به این کشورها داریم. این کارشناس معدن تاکید کرد: بزرگ‌ترین مزیت کشور ما نسبت به آنها نیروی‌کار معدنی محکم است. زیرا ما سازمانی داریم به نام سازمان زمین‌شناسی کشور که یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های شکل گرفته کشور است. برای همین ریشه کارهای معدنی و صنایع معدنی و تجربه ما از آن دو کشور بیشتر است. وی تاکید کرد: اما حمایت دولت‌ها و بحث سرمایه‌گذاری خارجی در این کشورها از کشور ما بیشتر است. سرمایه‌گذاری‌های خارجی که در کشور آنها انجام می‌شود به مراتب از کشور ما بیشتر است. بنابراین ترکیه و عربستان رقبای سرسختی برای بخش معدن کشور ما محسوب می‌شوند. با این که مزیت‌های کشور ما از این دو کشور به مراتب بیشتر است. اما به خاطر عدم ورود سرمایه گذران خارجی کمبودهایی داریم که اگر نتوانیم این نقیصه را حل کنیم آنها از ما جلوتر خواهند افتاد.

نیروهای متخصص فاصله زیادی با تکنولوژی جدید دارند

امین صفری، فعال معدنی در خصوص بزرگترین مشکلی که در بخش معادن کشور وجود دارد بیان کرد: چند تا نکته در این رابطه وجود دارد که یکی از آنها از نظر دانش فنی و چه در بخش اکتشاف و چه در بخش استخراج و فرآوری، این است که فاصله زیادی با کل دنیا پیدا کرده است. درحال‌حاضر نیروهای متخصص کشور ما فاصله معناداری با اتفاقات روز دنیا و تکنولوژی‌های جدید پیدا کرده اند؛ طوری که ارتباط با شرکت‌های به روز و بزرگ و اساتید دانشگاهی تقریبا قطع شده است. وی افزود: پیشتر تلاش‌هایی می‌شد برای اینکه با اساتید دانشگاه‌های اروپایی ارتبا‌ط برقرار شود. همچنین شرکت‌های بزرگ معدنی با یکدیگر ارتباط می‌گرفتند. اساتید خارجی به ایران دعوت شده و می‌آمدند و همچنین گروه‌هایی از ایران به سایر کشورهای برای گذراندن تخصص‌های مختلف می‌رفتند. صفری تصریح کرد: وقتی ارتباطات با دنیا قطع شود شاید در سال‌های اولیه خودش را نشان ندهد؛ اما هر چه که بگذرد شکاف بزرگی ایجاد خواهد شد. طوری که نیروهای متخصص ما از دانش روز دنیا بی‌اطلاع می‌مانند. چه برسد که بتوانند از دانش‌های مختلف استفاده کنند. وی اظهار کرد: یک بخش موضوع همین بحث ارتباطات بین‌المللی است که خیلی مهم است و مغفول مانده است و بخش دیگر هم مسئله تجهیزات است که برای اجرای پروژه‌های معدنی و صنایع معدنی، نیاز به واردات تجهیزات بزرگ است. بخشی از این موارد هم امکان ساخت در داخل و بخشی هم ممکن است اصلا وجود نداشته باشد و در این صورت است که مشکلات زیادی در این حوزه ایجاد می‌شود. وی افزود: همچنین تامین ارز، تخصیص ارز، بخش نامه‌های داخلی که در این زمینه وجود دارد و از طرفی هم با تحریم‌ها شکل می‌گیرد که شرکت‌های بزرگ با این معضلات مواجه شده‌اند. در نتیجه سرعت توسعه در بخش معدن کاهش می‌یابد. چون بخش معدن قابلیت‌های زیادی برای توسعه دارد. این مطلع بخش معدن تصریح کرد: در بخش اکتشاف هم، قوانین و مقرارات درستی باید وضع شود. زیرا قوانین می‌تواند وضعیت موانعی که در این حوزه وجود دارد و برای مدیران دست‌وپاگیر هستند را برطرف کند. به خصوص مدیران دولتی که بتوانند فضای کسب‌وکار را در بخش اکتشافی فعال‌تر کنند. بنابراین اصلاحات قانونی در بخش اکتشافات ضروری است. که این هم یکی از مشکلات اساسی بخش معدن است که باید حل‌وفصل شود.

وضعیت شرکت‌های معدنی در بخش اکتشاف

مهدی اکبری، کارشناس معدن در خصوص وضعیت اکتشاف معادن ایران به بازار گفت: درحال‌حاضر شرکت‌های معدنی از نظر اکتشاف در مرحله خوبی قرار دارند و شرکت‌های معدنی چه در بخش دولتی و چه خصوصی خیز خوبی سمت اکتشاف برداشته‌اند و به طور سیستماتیک این‌کار را انجام می‌دهند. وی افزود: از نظر اکتشاف فکر نمی‌کنم مشکلی وجود داشته باشد یعنی هم از نظر حفاری و هم ژئو فیزیک مشکلی نیست. زیرا علم و دانش در حوزه معدن در مرحله خوبی قرار دارد. اکبری در خصوص مرحله استخراج معادن بیان کرد: چه معادن کوچک و چه معادن بزرگ به مرور در بخش استخراج با کمبود ماشین‌آلات حفاری دچار مشکل می‌شوند. دستگاه‌های چه دربخش ترابری و چه بارگیری و چه حفاری درحال فرسوده شدن هستند. وی تاکید کرد: تحریم‌های سال‌های اخیر باعث شده معدنکاران نتوانند دستگاه‌های جدیدی وارد کشور کنند و اگر روند به همین صورت ادامه پیدا کند قطعا چند سال آینده با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه مواجه خواهند شد. این کارشناس معدن خاطر نشان کرد: از مهم‌ترین عواملی که در حوزه اکتشاف بسیار اهمیت دارد این است که اکتشاف باید سیستماتیک باشد. یعنی افراد نیاییند با دو مورد حفاری و با یک ژیوفیزیک بگوید من چقدر ذخیره معدنی داریم و این مقدار هم نرخ ذخایر من است. بلکه اکتشاف باید سیستماتیک باشد و صفر تا صدش به تفکیک پیش برود. به گفته وی، الان شرایط طوری شده است که برخی‌ها می‌آیند کمی حفاری انجام می‌دهند و می‌گویند فلان مقدار ذخیره معدنی داریم. در صورتی که اصلا این طور نیست. یکی از معضلات اساسی در بخش حفاری هم همین مسئله است. در حالی که زمانی که می‌خواهند پروانه بهره‌برداری بگیرند باید مقدار حفاری انجام شده براساس استانداردهای موجود باشد. اکبری اضافه کرد: با یک ژئو فیزیک نمی‌توان میزان ذخایر را پیش‌بینی کرد و حتما باید حفاری‌ها در حد و اندازه‌های استاندارد باشد تا میزان ذخایر واقعی مشخص شود. وی گفت: اول باید منطقه‌ای که می‌خواهد مورد حفاری قرار بگیرید ظرفیت‌یابی شود و مقیاس‌های ناحیه‌ای مدنظر قرار بگیرد. یعنی اگر بخواهیم مرحله به مرحله پیش برویم باید ژئوفیزیک، پی‌جویی، نقشه‌های مختلفی تهیه شود. در مراحل پیشرفته‌تر ژئوفیزیک تفضیلی تر تهیه شود و در مرحله آخر هم حفاری و تخمین ذخیره انجام شود.

اکتشافات معدنی وظیفه حاکمیتی است

امیر حسین خوانساری، کارشناس اقتصادی حوزه معدن در خصوص اکتشافات معدنی چه راه کارهایی وجود دارد بیان کرد: طی سال‌های اخیر اکتشافات معدنی در کشور انجام نشده است و این وظیفه هم وظیفه حاکمیتی است که اکتشافات پایه را باید حاکمیت انجام دهد. که تاکنون این موضوع به صورت جدی انجام نشده است. وی تصریح کرد: این موضوعات نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیمی است. زیرا به طور کلی اکتشافات ریسک زیادی دارد. اول از همه سرمایه گذاری‌ها باید توسط بخش دولتی و سپس بخش اکتشافات پایه‌ای انجام شود. که این کارها هم هزینه بر بوده و ریسک فراوانی دارد. به گفته وی، همچنین ورود شرکت‌های خارجی که حداقل ۵۰ تا ۱۰۰ سال در دنیا کار کرده‌اند و این شرکت‌ها می‌توانند با ما کار کنند. البته اگر تحریم‌ها برداشته شود و دید درستی نسبت به همکاری با شرکت‌های خارجی ایجاد شود قطعا این کشورها هم در بخش اکتشافات می‌توانند کمک‌کننده باشند. خوانساری اظهار کرد: باید این اختیار را به معدن‌داران و شرکت‌های پیمانکاری و سایرین بدهند تا بتوانند ماشین‌آلات معدنی را وارد کشور کنند. چه ماشین‌آلات نو باشد و چه کارکرده باید این محدودیت‌ها برداشته شود. وی تاکید کرد: بخش معدن حداقل ۵ میلیارد دلار در کشور ارزش افزوده دارد و بخش فولاد ۲۰ میلیارد دلار ارزش‌افزوده دارد و سال گذشته بیش از ۱۲ میلیارد دلار صادرات زنجیره فولاد داشته‌ایم. این اعداد در برابر اعداد ۵۰ میلیارد دلاری تولید‌کنندگان ماشین‌آلات کشور هپکو عددی نیست. بخش معدن و صنایع معدنی را دارند فدای یک بخش دیگر می‌کنند.