افت‌وخیز سرمایه‌گذاری در ایران
سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های مختلف نفتی موضوعی است که باوجود تحریم‌ها در جریان است. چندی پیش، مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفت: کشورهای همسو درخواست‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در ایران دارند تا در هاب مکران و جاسک، پتروشیمی و پتروپالایشگاه احداث کنند. برای مثال یکی از کشورها پیشنهاد سرمایه‌گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری روی میز گذاشته است.
به‌گزارش مهر، اواخر سال گذشته محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز با بیان اینکه رشد اقتصادی کشور نیازمند سرمایه‌گذاری برای توسعه میادین نفت و گاز با اولویت میادین مشترک است، اعلام کرده بود، به‌منظور توسعه میادین نفت و گاز کشور به‌ویژه میادین مشترک برنامه‌های تولید پیش‌بینی‌شده به‌طوری‌که براساس یک برنامه هشت‌ساله ۱۶۰میلیارد دلار برای توسعه میادین نفت و گاز نیاز دارد.
هزینه ۲۰۰ میلیارد دلاری برای توسعه صنعت نفت
ابتدای سال گذشته، محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه رشد اقتصادی کشور نیازمند سرمایه‌گذاری برای توسعه میادین نفت و گاز با اولویت میادین مشترک است، گفته بود، به‌منظور توسعه میادین نفت و گاز کشور به‌ویژه میادین مشترک برنامه‌های تولید پیش‌بینی‌شده به‌طوری‌که براساس یک برنامه هشت‌ساله با انجام ۱۶۰ میلیارد دلار برای توسعه میادین نفت و گاز که با سرمایه‌گذاری ۸۹ میلیارد دلاری در بخش نفت ظرفیت تولید نفت به ۵.۷ میلیون بشکه در با سرمایه‌گذاری ۷۱ میلیارد دلاری می‌توانیم ظرفیت تولید گاز به ۱.۵ میلیارد مترمکعب در روز خواهد رسید.
البته ابتدای سال ۱۴۰۱ بود که جواد اوجی، وزیر نفت سرمایه‌گذاری موردنیاز در حوزه نفت، پتروشیمی و صنایع بالادست و پایین‌دست را ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد و اعلام کرد، بخش مهمی از آن تامین شده است.
رشد سرمایه‌گذاری در صنعت نفت به گواه آمار و ارقام خاندوزی
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد چندی پیش بااشاره به رشد اقتصادی سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت گفت؛ بخش نفت با ۴.۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی کارنامه قابل‌توجهی نسبت به سالهای گذشته دارد و در ۱۱ ماه سال ۱۴۰۲ بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت انجام شده است. خاندوزی با انتشار یادداشتی در صفحه شخصی خود اعلام کرد، در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد. چینی‌ها در ۱۴۰۲ بیشترین ورودی سرمایه را داشتند.
افت‌وخیز سرمایه‌گذاری چینی‌ها در اقتصاد ایران
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با مهر بااشاره به اینکه هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی در کشور حائزاهمیت است، گفت: قرارداد ۲۵ساله ایران و چین می‌تواند منجر به رشد اقتصادی کشور شود، مشروط بر آنکه واقعا سرمایه‌گذاری انجام بگیرد.
وی ادامه داد: البته چینی‌ها از دیرباز با ما همکاری می‌کردند، اما اینکه چینی‌ها بنا به چه دلایلی از توسعه برخی از میادین مانند یادآوران انصراف داده‌اند، محل سوال است.
مهرجو اضافه کرد: در دولت قبل زمانی که برای توافق برجام اقدام کردیم، مهربانانه با چینی‌ها برخورد نکردیم و نگاه راهبردی و طولانی‌مدت نداشتیم. ما همواره دچار افراط و تفریط می‌شویم، عده‌ای می‌گویند تنها باید با غرب و شرکت‌های وابسته به بلوک غرب کار کنیم و توسعه صنعت نفت را داشته باشیم و برخی به‌صورت افراطی می‌گویند تنها با کشورهای روسی و چینی باید کار کرد.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: کشور ما باید با سایر کشورها کار کند و مهم نباشد که کشورهای غربی یا شرقی هستند، اما اگر کشورهای چینی وارد سرمایه‌گذاری برای طرح‌های توسعه‌ای شوند که می‌تواند تحول خوبی اتفاق بیفتد، زیرا ما برای توسعه میادین به سرمایه‌های کلان نیاز داریم، به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۰ برای میادین گازی ۷۰ میلیارد و ۹۰ میلیارد تومان برای توسعه صنعت نفت نیاز داریم که تنها با منابع داخلی امکان‌پذیر نیست.
باید از تجربه سایر کشورها بهره برد
مهرجو بااشاره به اینکه باید از تجربه سایر کشورها برای توسعه میادین بهره برد، خاطرنشان کرد: برای توسعه برخی از میادین به تجربه سایر کشورها که میدان‌های مشابهی داشتند، نیاز داریم به‌عنوان‌مثال، فرزاد a که نمونه و مشابه آن تنها چند میدان در دنیا وجود دارد و به‌لحاظ رفتار سیال مخزن که مخزن گازی است و دارای گوگرد عنصری است که برای تولید باید از تجربیات چینی‌ها در میدان مشابهی که دارند، بهره برد.
قرارداد ۲۵ساله ایران و چین می‌تواند سودآوری داشته باشد
وی بااشاره به اینکه این قرارداد ۲۵ساله می‌تواند سودآوری بسزایی برای ما داشته باشد، خاطرنشان کرد: قطعا این قرارداد مثمرثمر است، اما مشروط بر آنکه ما نگاه خود را در روابط با چین تغییر دهیم، زیرا این کشور کاملا اقتصادی به مسائل نگاه می‌کند و قاعدتاً جایی را برمی‌گزیند که بیشترین منافع را برای‌شان دارد.
این کارشناس انرژی توضیح داد: باید در نظر داشت که ما در کنار خود رقیبی به نام عراق داریم که در برنامه خود تولید 5.5میلیون بشکه نفت خام در روز را داشت که اکنون شرکت‌های چینی مشارکت فعالانه در این کشور دارند. به‌همین‌دلیل ما باید به‌دنبال جذب سرمایه و تکنولوژی باشیم اعم از بالادست و پایین‌دست و چینی‌ها می‌توانند در قالب قرارداد ۲۵ ساله کمک بسزایی به ما و حتی برای احیای روابط ایران و عربستان تلاش کنند.
به‌گفته مهرجو، شرط چین برای سرمایه‌گذاری در ایران، باید آرامش در منطقه باشد و قدم اول را برداشتند و روابط دیپلماتیک ما را با عربستان احیا کرده‌اند.
البته محسن قمصری در رابطه با قرارداد ۲۵ساله ایران و چین به مهر گفته بود: این قرارداد می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در کشور شود، زیرا چین یک قطب مصرف انرژی در جهان است و به‌عنوان مصرف‌کننده انرژی در جهان تمامی انرژی‌ها را به‌سمت خود جذب می‌کند، بنابراین سرمایهگذاریهایی که با چین انجام می‌شود، بیش از هرچیزی به نوع قرارداد بستگی دارد.
همکاری با شرکت‌های چینی آسان‌تر است
این کارشناس انرژی توضیح داد: چین در حال حاضر باتوجه به شرایط سیاسی بین‌الملل، مزیت‌های بسیاری نسبت به روسیه دارد، زیرا همچون روسیه از ذخایر گازی بهره‌مند نیست و به نفت خام برای تامین خوراک پالایشگاه‌ها نیاز دارد و به‌دنبال توسعه پالایشگاه‌های نفت خام خود است.
وی در خاتمه اضافه کرد: همچنین چینی‌ها خلاف روس‌ها تحریم نیستند و برای سرمایه‌گذاری محدودیتی ندارند و این مسئله چین را برای ما در اولویت قرار می‌دهد، ضمن آنکه شرکت‌های چینی تبدیل به شرکت‌های بین‌المللی شدند و دسترسی راحتی به کمپانی‌ها و شرکت‌های بین‌المللی اروپایی و اقتصادی آزاد برای جذب تکنولوژی‌های جدید دارند و ما از طریق چین می‌توانیم به این تکنولوژی‌ها دست پیدا کنیم.
چین هم می‌تواند به توسعه صنعت نفت کمک کند
محسن قمصری، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری خارجی یکی از ملزومات برای توسعه میادین نفتی است، به مهر گفت: به‌طورکلی هر نوع سرمایه‌گذاری در صنعت نفت مفید است، اما ابتدا باید شرایط سرمایه‌گذاری و مذاکرات انجام‌شده را بررسی کرد.
وی ادامه داد: با بررسی توافقات و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده می‌توان سود و زیان را در شرایط بررسی کرد، اما نقش سرمایه‌گذاری مسلما مناسب است و هر اقتصادی برای رشد و توسعه به سرمایه‌گذاری نیاز دارد که مربوط به نوع سرمایه‌گذاری هم می‌شود که این قراردادها باید در راستای منافع ملی نیز باشند.
وی ادامه داد: با مدیریتی که بر قراردادها اعمال می‌شود، به‌عنوان کشور صادرکننده برای بهینه‌سازی و رشد تولید قطعا نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی داریم و در شرایط موجود، چاره‌ای جز همکاری با چینی‌ها نداریم، چراکه تنها کشوری است که در این زمینه با ما همکاری می‌کند و ما علاوه بر سرمایه به تکنولوژی نیاز داریم تا بتوانیم سطح تولید را حفظ کنیم و حتی افزایش دهیم.
جذب بیشتر سرمایه‌گذار خارجی در نفت با ارائه امتیازات متنوع
علی قنبری، دیگر کارشناس انرژی و استاد دانشگاه بااشاره به اینکه قراردادهای بخش نفت به‌دلیل حجم قابل‌توجه نفت می‌تواند سودآور باشد، گفت: نه‌تنها چین با قرارداد ۲۵سالهای که با ایران دارد، بلکه هر کشوری که با ما قراردادی منعقد کند، بازی دو سر برد برای طرفین است. به‌گفته این کارشناس انرژی، در صورتی که کشور ما سودآوری برای سرمایه‌گذاران داشته باشد، می‌تواند سرمایه‌گذارانی را به خود جذب کند.
قنبری در خاتمه اضافه کرد: باوجود تحریم‌ها، بسیاری از کشورها بی‌میل به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران نیستند، اما باید امتیازاتی در اختیار آنها قرار بگیرد تا سرمایه‌گذاری سودآوری داشته باشند و در این بخش سرمایه‌گذاری کنند.
برنامه هفتم توسعه و جذب سرمایه‌گذاری در صنعت نفت
در برنامه هفتم توسعه، سالانه ۹ درصد رشد برای صنعت نفت در نظر گرفته شده است، به‌همین‌دلیل وزارت نفت را مکلف شده است در حوزه میادین در حال بهره‌برداری یا دارای قرارداد توسعه فعلی، نسبت به عقد قرارداد مجزا با شرکت ملی نفت ایران و سایر شرکت‌های اکتشاف، تولید و بهره‌برداری نفت و گاز در قالب قرارداد بلندمدت به تفکیک میدان، مخزن نفت و گاز و در چارچوب شرایط عمومی، ساختار و الگوی قراردادهای بالادستی نفتی و گازی با تصویب شورای اقتصاد اقدام کند.
همچنین وزارت نفت مکلف است درباره سایر میادین نفت و گاز با اولویت میادین مشترک و میادین گازی، با استفاده از ظرفیت‌های قانونی شرکت ملی نفت و سازکارهای رقابتی از جمله صدور پروانه مندرج در قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب ۱۹/۲/۱۳۹۱، بدون واگذاری مالکیت و حاکمیت، نسبت به واگذاری فعالیت‌های توسعه، اکتشاف و بهره‌برداری از میادین به شرکت ملی نفت ایران و سایر شرکت‌های متقاضی صاحب‌صلاحیت (به‌تشخیص وزارت نفت) اکتشاف و تولید، اقدام کند، به‌نحوی‌که در پایان سال سوم اجرای این قانون حداقل 2 درصد و در پایان برنامه حداقل 5 درصد از افزایش توان تولید نفت کشور به شرکت‌های متقاضی غیردولتی ذی‌صلاح عرضه شده باشد. این نصاب برای افزایش تولید گاز کشور، 2برابر نفت تعیین می‌شود.
همچنین به‌منظور افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در میادین گازی برای کاهش ناترازی گاز طبیعی در کشور، وزارت نفت از طریق شرکت‌های تابعه خود مجاز است با هماهنگی دبیرخانه هیات‌عالی نظارت بر منابع نفتی (سازمان) با مشارکت بخش خصوصی، نسبت به سرمایه‌گذاری برای توسعه میادین گازی جدید اقدام و تولیدات حاصل را صادر کند.
با رعایت اصل 53 قانون اساسی حداقل ۶۰ درصد از درآمد حاصل از صادرات گاز طبیعی از این میادین، پس از کسر سهم صندوق توسعه ملی و سهم مناطق نفتخیز، گازخیز و توسعه‌نیافته، تا زمان بازگشت سرمایه‌گذاری انجام‌شده متعلق به شرکت تابعه ذی‌ربط وزارت نفت است و باقیمانده درآمد به حساب درآمد عمومی دولت نزد خزانه‌داری کل کشور واریز می‌شد.
با تمام این تفاسیر به‌نظر می‌رسد صنعت نفت عملکرد خوبی از خود نشان داده و سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کرده است، اما آن‌طور که پیداست، ایران رقبایی دارد و باید سرمایه‌گذاری در این بخش را برای سرمایه‌گذاران جذاب کند.
