به‌دنبال افزایش شدید مصرف برق در تابستان و کمبود برق مورد نیاز کشور، متاسفانه مسئولان برای حل این مشکل راحت‌ترین و دم‌دستی‌ترین راهکار را در پیش می‌گیرند و قطع برق صنایع و به‌طورمشخص 2 صنعت فولاد و سیمان را در دستور کار قرار داده‌اند. این مسئله اگرچه در ظاهر تنها به قطعی برق کارخانه‌های تولیدکننده فولاد و سیمان محدود است، اما در واقع به تعطیلی بسیاری از صنایع و حوزه‌های بالادستی و پایین‌دستی این 2 صنعت نیز منجر شده است.به‌عنوان نمونه، در صنعت فولاد، تعطیلی و کاهش شدید تولید، به تعطیلی و کاهش شدید تولید صدها واحد تولیدی کوچک که تامین‌کننده مواد اولیه و قطعات مورد نیاز صنعت فولاد هستند نیز منجر می‌شود. برخی کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند، اگرچه قرار بود برای تداوم تولید، بخشی از برق این صنایع تامین شود، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌دلیل کمبود برق، قطع برق این صنایع فراتر از آنچه تصور می‌شد، اتفاق افتاده است. با این‌همه هشدارهای کمبود برق در تابستان نیز آغاز شده و «روزگارمعدن» در این گزارش به مشکلات صنایع معدنی در صورت قطع برق تابستان پرداخته است.

قطع برق؛ کاهش عرضه و رشد قیمت

آن‌طور که اطلاعات موجود نشان می‌دهد، قطع برق صنایع فولاد و سیمان منجر به کاهش شدید تولید و عرضه محصولات داخلی و حتی صادراتی می‌شود. بسیاری معتقدند، معضل قطع برق یکی از مهم‌ترین دلایل گرانی نرخ سیمان و فولاد است. چنانچه در سال‌های گذشته قطع برق کارخانه‌های سیمان و فولاد منجر به کاهش تولید و عرضه شد. در این شرایط به‌دلیل کمبود ایجادشده و به‌دلیل اینکه در بازار مصرف، نیاز متقاضیان سیمان برآورده نمی‌شود، افزایش نرخ طبیعی است. همچنین اطلاعات موجود نشان می‌دهد ایران از جمله کشورهایی است که به‌دلیل دریافت گاز و برق ارزان، به‌سمت احداث کوره‌های الکتریکی در صنایع فولادسازی رفته و ۸۰ درصد فولاد را از طریق کوره‌های الکتریکی تولید می‌کند. این به‌معنای آن است که قطع برق هزینه‌های زیادی را به تولیدکننده‌های فولاد تحمیل می‌کند. برخی برآوردها نشان می‌دهد که قطع برق روزانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان برای صنعت فولاد هزینه دارد.

تداوم چالش صنایع معدنی با کمبود برق

غلامرضا خلیقی، مدیرعامل فولاد غرب آسیا در گفت‌وگو با روزنامه «روزگارمعدن» عنوان کرد: با نگاهی به عملکرد صنعت فولاد در ۲ سال گذشته می‌توانیم دورنمایی از روند تولید در این زنجیره برای سال آینده داشته باشیم. این فعال صنایع معدنی بااشاره به اینکه فعالان زنجیره فولاد در ۲ سال گذشته با محدودیت‌های جدی در روند تامین برق و گاز مصرفی خود روبه‌رو بودند، گفت: این کمبودها را باید مهم‌ترین چالش این صنعت دانست که از میزان تولید در واحدهای مختلف کاسته است؛ یعنی تولیدکنندگان از برنامه‌های تولید خود عقب ماندند. این افت تولید به‌منزله کاهش سودآوری و بهره‌وری در این زنجیره است.

این فعال صنعت فولاد افزود: باتوجه به آمار ارائه‌شده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، شاهد افت تولید در این زنجیره بوده‌ایم؛ یعنی از ظرفیت‌های نصب‌شده در این بخش استفاده نشده است.

خلیقی در پیش‌بینی شرایط تولید واحدهای فولادی کشور گفت: انرژی همچنان به‌عنوان بحرانی جدی بر عملکرد فولادسازان اثرگذار است. معمولا هر سال از یک‌سو نرخ انرژی برق و گاز افزایش می‌یابد که به‌منزله اثرگذاری آن بر هزینه تمام‌شده تولید در حوزه‌های مختلف صنعتی است. از سوی دیگر نیز، محدودیت‌های موردبحث در تامین انرژی صنایع رخ می‌دهد و به‌نظر می‌رسد این فرآیند امسال نیز ادامه داشته باشد.  این فعال صنایع معدنی افزود: از نخستین ماه سال، هشدارها نسبت به کمبود برق تابستان آغاز شده و برخی معتقدند، ممکن است کمبود برق، امسال جدی‌تر از سال‌های گذشته باشد؛ در این صورت، تولیدکنندگان صنایع معدنی و شرکت‌ها با افزایش هزینه انرژی و افت تولید در سایه قطع انرژی، با مشکلات جدی روبه‌رو خواهند شد. این فعال صنعت فولاد گفت: نتیجه مذاکرات رفع تحریم یکی دیگر از مواردی است که بر عملکرد صنایع اثرگذار است. چنانچه این مذاکرات به نتیجه مطلوبی برسد، می‌توانیم به افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف در کشور امید داشته باشیم. در ادامه، با برقراری تعاملات بانکی میان ایران و سایر کشورها، بسیاری از چالش‌های تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران رفع می‌شود. در همین حال، میزان دسترسی تولیدکنندگان به بازارهای جهانی تسهیل می‌شود، اما تا زمانی که نتیجه دقیق این مذاکرات روشن نشود، نمی‌توان برنامه دقیقی را برای تحلیل شرایط آینده ارائه داد.

آسیب‌شناسی اثر قطع برق بر صنایع

سیدبابک ابراهیمی، دانشیار مهندسی مالی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی بااشاره به روند تکراری قطع برق در تابستان گفت: هرساله با گرم شدن تدریجی هوا و افزایش خاموشی‌ها، قطعی برق صنایع کلیدی کشور به‌عنوان نخستین راهکار مدنظر قرار گرفته است و این روند هر ساله تکرار می‌شود.

وی افزود: غافل از اینکه، در میان همه واحدهایی که با قطعی برق مواجه می‌شوند، صنایع  فولاد، سیمان و پتروشیمی که از اتفاق جزو صادرات‌محورترین صنایع کشور به‌حساب می‌آیند، به‌شدت از این موضوع متضرر می‌شوند و زیان ناشی از آن نه‌تنها سهامداران خرد و بازار سرمایه را متاثر می‌کند، بلکه درآمدهای مفروض صندوق‌های بازنشستگی که سهامداران اصلی شرکت‌های فولادی و سیمانی کشور هستند و دارایی‌های بین‌النسلی بازنشستگان نیز از این موضوع، عدم‌النفع سنگینی را متحمل می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد، قطعی برق، ضرر چند میلیارد دلاری را به شرکت‌های فولادی‌ها و سیمانی و تعدادی از شرکت‌های پتروشیمی تحمیل می‌کند. سیدبابک ابراهیمی با تاکید بر اینکه اعمال سیاست خاموشی به صنایع بزرگ در ماه‌های گرم سال، آسان‌ترین و راحت‌ترین راه برای مدیریت بحران برق در شرایط اضطرار است، گفت: این سیاست بدون شک پرهزینه‌ترین راه نیز هست، چرا که این اقدام آسیب‌های سنگینی به اقتصاد کشور می‌زند و نرخ محصولات مهمی همچون میلگرد، ورق، آهن، سیمان و... را افزایش خواهد داد و به‌تبع آن، افزایش تورم بخشی را به‌دنبال خواهد داشت. وی افزود: از طرف دیگر، به‌دلیل مشکلاتی که در تولید و مصرف گاز در زمستان وجود دارد، هر سال برخی صنایع با قطع گاز هم مواجه می‌شوند و این یعنی در تابستان قطع برق و در زمستان قطع گاز می‌تواند چالش تولید را در صنایع بیشتر کند. از طرفی، دولت و مجلس با هدف جبران منابع بودجه‌ای و حرکت به‌سمت توسعه صنایع پایین‌دستی، سیاست افزایش نرخ خوراک و سوخت صنایع پتروشیمی را نیز اعمال کرد که زیان ناشی از این افزایش قیمت‌ها و همچنین قطعی برق ضربه‌ای جدی به این شرکت‌ها و به‌تبع آن بر پیکر نیمه‌جان صندوق‌های بازنشستگی وارد خواهد کرد. به‌گفته این استاد دانشگاه، برخی برآوردها نشان می‌دهد بحران آب هم چالش دیگری است که ممکن است در صورت به نتیجه نرسیدن طرح‌های انتقال آب، فعالیت صنایع را با چالش جدی مواجه کند. در ادامه، پس از تحلیل اثرات قطعی برق بر صنایع مختلف کشور به بررسی راهکارهایی برای رفع این مشکل خواهیم پرداخت.

مشکل سرکوب نرخ برای سیمانی‌ها

ابراهیمی سرکوب نرخ سیمان در سال‌های گذشته را عامل کاهش حاشیه سود این صنعت عنوان کرد و گفت: هر نوع کاهش از ظرفیت بهینه تولید می‌تواند بر درآمد شرکت‌های سیمانی تاثیرات زیادی داشته باشد. در این شرایط، شرکت‌هایی می‌توانند موفق عمل کنند که قبل از شروع فصل گرما، ذخیره استراتژیک کلینکر به‌عنوان ماده اولیه تولید سیمان خود را افزایش داده باشند. وی افزود: بعضی از تولیدکنندگان سیمان ممکن است در این شرایط به مصرف سوخت‌های فسیلی گران‌تر روی بیاورند و این موضوع می‌تواند هزینه تمام‌شده تولید را برای این شرکت‌ها افزایش دهد. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه صنعت فولاد مهم‌ترین صنعتی است که با قطعی برق دچار زیان‌های جدی می‌شود، تاکید کرد: این صنعت پس از صنعت پتروشیمی، دومین صنعتی است که بخش مهمی از ارزش بازار سهام را در اختیار دارد. همچنین برآورد می‌شود هر روز قطعی برق، بیش از چند صدهزار تن از میزان تولید فولاد کشور را کاهش دهد. وی افزود: قطع برق همچنین به توقف فعالیت واحدهای احیای مستقیم، واحدهای ذوب، ریخته‌گری، نورد، ذوب‌القایی و قوس الکتریکی و کنسانتره‌سازی نیز منجر خواهد شد و در عمل شرکت‌های فولادسازی در دوره قطعی برق به‌طورکامل تعطیل خواهند بود.

پیشنهادها و راهکارها

به‌گفته این استاد دانشگاه، به‌نظر می‌رسد دولت در ۲ سال گذشته سعی کرد شرایط شرکت‌های تولیدی را با نگاهی عمیق‌تر مدنظر قرار دهد و در این راستا مقرر شد قطعی برق شرکت‌ها یک روز در هفته و برای مدت ۸ ساعت باشد و با اعلام قبلی انجام گیرد. بااین‌همه شرکت‌های فولادی، سیمانی و معدنی خسارت سنگینی را تحت‌تاثیر قطعی برق بدون اطلاع متحمل شدند. البته طبق قانون اگر قطعی برق بدون اطلاع قبلی باشد، شرکت‌ها اجازه شکایت خواهند داشت و می‌توانند طلب خسارت کنند. وی افزود: اما به‌طورقطع این راهکارهای مقطعی نمی‌تواند مشکل اصلی را که همانا زیان میلیارد دلاری حاصل از قطعی برق است، مرتفع کند. بنابراین باید تصمیمات جدیدی با استفاده از راهکار عرضه در بورس انرژی در نظر گرفته شود و نیروگاه‌های غیردولتی بتوانند به‌صورت آزادانه برق خود را به دور از مداخله دولت در بورس به فروش برسانند. با اتخاذ این سیاست، صنایع می‌توانند از این برق استفاده و بخشی از مشکلات خود را برطرف کنند. ابراهیمی ادامه داد: اگر دولت و به‌طوراخص وزارت نیرو بتواند با بکارگیری سیاست‌های منعطف و هوشمندانه، ظرفیت مناسب و معناداری را به نیروگاه‌های عمدتا خصوصی در بورس انرژی تخصیص دهد، این ظرفیت توسط مشترکان برق در یک فضای مبتنی بر رقابت قابل‌خریداری خواهد بود. بدیهی است، هر مشتری که نرخ بیشتری پیشنهاد دهد، برنده این بازار رقابتی خواهد بود تا جایی که برق قابل‌عرضه توسط نیروگاه‌ها تمام شود. در زمان‌های کمبود برق، چون رقابت بین خریداران بیشتر می‌شود، نرخ برق عرضه‌شده افزایش خواهد یافت و این امر بازخورد مناسبی برای سرمایه‌گذاری در توسعه و ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی خواهد بود. این کارشناس اقتصاد بااشاره به اینکه بیشترین مصرف انرژی برق کشور عمدتا در صنایع انرژی‌بر است، گفت: عدم‌توسعه و انتقال تکنولوژی مناسب، شکل غیربهره‌ور نیز به خود می‌گیرد، بنابراین خود این شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و توسعه ظرفیت نیروگاهی و ارتقا و افزایش بهره‌وری و روش‌های تولیدی پیشقدم خواهند شد. البته بکارگیری همزمان 3 سیاست زیر توسط دولت در این زمینه راهگشا خواهد بود و می‌تواند قفل مشکل برق کشور را در بازه ۲ساله باز کند.

الف) تعیین نرخ عادلانه برای برق مبتنی بر مدل‌های اقتصادی به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاری ارزی در این زمینه توجیه‌پذیر باشد.

ب) تعهد با ضمانت اجرای مناسب دولت به تامین و انتقال برق پایدار برای صنایعی که در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

پ) تامین گاز برای نیروگاه‌های جدیدالتاسیس در قالب یک سیاست‌گذاری ملی و نه تک‌وزارتخانه‌ای باتوجه به محدودیت ظرفیت گازی کشور درحال‌حاضر.

سخن پایانی...

محدودیت در تامین برق واحدهای فولادی و سیمانی در ماه‌های گرم سال و همچنین تامین نشدن گاز این صنایع در هفته‌های سرد سال، از میزان ظرفیت تولید در این بخش کاست و هزینه‌های متعدد و اضافی را به این صنایع تحمیل کرد. از آنجا که این محدودیت از کمبود زیرساخت‌های انرژی در کشور نشأت می‌گیرد، احتمال می‌رود همین بحران امسال نیز ادامه یابد؛ بدین‌ترتیب هر روز بیش از قبل، شاهد بروز چالش‌هایی در این بخش خواهیم بود.