سال ١٣٩۵ مشهد از سوی سازمان جهانی یونسکو به‌عنوان نخستین شهر گوهرسنگ دنیا در یک دوره چهارساله انتخاب شد اگرچه این دوره تمدید شد و انتظار می‌رفت در این مدت ۶ ساله اقدام قابل‌توجهی برای گوهر تراشان رقم بخورد و یا همان‌طور که از اسم آن پیداست نخستین شهر گوهرسنگ‌های جهان در دنیا درخشش بیشتری پیدا کند اما چنین نشد! اهمیت گوهرسنگ و صنایع مرتبط با آن برای خراسان رضوی ازآن‌جهت است که با انتخاب مشهد به‌عنوان «شهر جهانی گوهرسنگ‌ها» از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی، مهر گوهرسنگ بر پیشانی این خطه حک‌شده و سنگ تراشان و جواهرسازان بسیاری در این استان هستند که رزق و روزی‌شان به بازار این سنگ‌ها وابسته است اما متأسفانه قوانین و مقررات دست و پاگیر برای واردات و صادرات، بازار فعالان در حوزه گوهرسنگ‌ها را کساد کرده به‌طوری‌که نه سنگی برای تراش‌دارند و نه زیوری برای فروش و صادرات!

شهر بی‌فروغ

رحمت رضوی یکی از گوهر تراشانی که در بازار رضای مشهد مقدس سال‌ها به تراش سنگ‌های قیمتی اشتغال دارد در این رابطه به بازار گفت: شهر گوهرسنگ‌های جهان لقب پرطمطراقی است اما نه نشانه‌ای از این عنوان در قالب نماد و یا تندیس در سطح شهر دیده می‌شود و نه تاکنون شخصی به ما مراجعه کرده است که به‌عنوان فعال در این رشته هنری و شهروند گوهرسنگ وظیفه خود را انجام دهیم! وی بابیان اینکه تمامی مغازه‌های مستقر در بازار رضا به‌عنوان مرکز اصلی تولید و فروش گوهرسنگ‌ها به‌صورت سنتی اداره شده و هیچ تشکلی برای شهر گوهرسنگ‌ها و فعالیت هنرمندان در قالب آن وجود ندارد ابراز کرد: متأسفانه نه‌تنها شهر گوهرسنگ‌ها سامان نیافته است بلکه بی‌سامانی و تقلب در این بازار موج می‌زند و این بی‌سامانی و نبود نظارت در آینده موجب بدنام شدن این لقب نیز خواهد شد. وی بیان کرد: درحال‌حاضر بسیار از نگین‌های فیروزه به‌صورت تقلبی و یا با همان عنوان احیاشده وارد بازار می‌شود که ترکیبی از سنگ و رنگ شیمیایی است و باید اذعان کرد اصلا فیروزه‌ای در کار نیست! این هنرمند بابیان اینکه بسیاری از فروشندگان و حتی خریداران به خرید این فیروزه‌های جعلی به نام فیروزه احیاشده تن داده‌اند اذعان کرد: این موضوع به‌طور حتم موجب از دست رفتن لقب شهر جهانی گوهرسنگ‌ها خواهد شد. وی ادامه داد: اگر واقعا مسئولان به دنبال حفظ این نام بوده و می‌خواستند برای شهر جهانی گوهرسنگ‌ها اقدامی انجام بدهند باید در این مدت ۶ سال استانداردها و یا قوانینی را وضع می‌کردند و یا زیرساخت‌هایی را مانند یک بازارچه متحد شکل با حضور اساتید این هنر راه‌اندازی می‌کردند تا به محل جذب توریست‌ها و گردشگران و هم‌چنین مرکز خریداران سراسر دنیا تبدیل می‌شد.

وعده‌های زمین‌مانده

احسان وثوق یکی از فعالان بازار سنگ‌های قیمتی نیز در این رابطه به بازار گفت: طی ۶ سال گذشته آن‌قدر وعده‌ووعید از مسئولان شنیده‌ایم که یکی از آنها به ثمر ننشسته لذا این موضوع بسیاری از تولیدکنندگان را نسبت به حرف‌ها وعده‌های مسئولان دلسرد کرده است. وی اظهارکرد: سال ۹۹ مسئولان وقت وعده دادند که شهر گوهرسنگ‌ها در شهرک صنعتی ایجاد خواهد شد و در حال اخذ مجوزهای لازم در این رابطه هستند. این فروشنده سنگ‌های قیمتی ادامه داد: پیش از این آقای رسولی معاون امور اقتصادی وقت استانداری خراسان رضوی وعده داد که بازار گوهرسنگ‌ها در مرز دوغارون راه‌اندازی می‌شود و قرار بود که در نقطه صفر مرزی بازارچه‌ای نیز در همین راستا ایجاد و راه‌اندازی شود و درروند صادرات تسهیل ایجاد شود. وثوق بیان کرد: در همان سال‌ها به یاد دارم که قرار بود طبق توافق‌های حاصله «ایمیدرو» درزمینه، آموزش، اکتشاف، ایجاد زیرساخت و حتی ارائه تسهیلات در این حوزه وارد شود اما این روزها مشاهده می‌کنید که به‌غیراز وعده‌و وعید برای توسعه شهر جهانی گوهرسنگ‌ها هیچ اتفاقی نیفتاده است!
این گوهر تراش بیان کرد: مسئولان استانی هم چنین وعده داده بودند که نسبت به بازارچه‌های متعدد در سطح شهر مشهد برای این منظور اقدام خواهند کرد لذا همان زمان چندین مکان هم برای راه‌اندازی بازارچه گوهرسنگ‌ها جانمایی شد و قرار شد در بوستان کوه سنگی، میدان گنبد سبز و میدان شهدا و بازار مجد به‌صورت تخصصی این بازارچه‌ها راه‌اندازی شود اما همواره با تغییر مدیران این وعده‌ها و نقشه‌ها هم فراموش شد! وی عنوان کرد: متأسفانه باوجوداینکه در غیاب حمایت‌های دولتی اما گوهر تراشان بازارهای کشورهای همسایه و منطقه را در دست دارند اما قوانین دست و پاگیر مانند قانون صادرات و محدودیت‌هایی که برای واردات وجود دارد اجازه نمی‌دهد تا از این فرصت بهره لازم برده شود. این هنرمند ادعا کرد: در این مسیر نه‌تنها دولت اقدامی برای جهانی‌شدن شهر گوهرسنگ‌ها انجام نداده بلکه حتی مانع صادرات می‌شود.

ضرورت حمایت دولت

ملیحه سلطانی، رئیس دبیرخانه مشهد شهر جهانی گوهرسنگ‌ها نیز بابیان اینکه این مقام به همین راحتی به‌دست نیامده و برای حفظ آن و بهره‌برداری لازم باید نهایت دقت و تلاش را به کار گرفت اظهار کرد: کم‌لطفی است اگر بگوییم هیچ کاری در این مدت انجام‌نشده است. وی گفت: در طی این مدت برنامه‌های متفاوتی برای آموزش گوهر تراشان به مرحله اجرا درآمده است. سلطانی بیان گفت: در این مدت هنرستان‌های توسعه‌یافته و هنرستان تخصصی با همکاری آموزش‌وپرورش ساخته شد که نخستین هنرستان هنرهای ایرانی اسلامی در ایران به شمار می‌رود و با عنوان شهید چراغچی در سال ۱۴۰۰ تأسیس‌شده است. وی اذعان کرد: در همین راستا هنرستان‌های دیگری چون یحیی‌ ابن‌ زید نیز در منطقه توس فعال‌شده و حدود ۳۰۰ یا ۴۰۰ دانش‌آموز تربیت‌کرده که تمام آنها در کارگاه‌ها مشغول به فعالیت هستند. رئیس دبیرخانه مشهد شهر جهانی گوهرسنگ‌ها بابیان اینکه طی سال‌های گذشته دوره‌هایی متعددی توسط استادان سراسر کشور با همکاری شرکت شهرک‌ها، میراث فرهنگی، بخش خصوصی و کانون جواهرات برگزار شد اظهار کرد: حاصل این تلاش‌ها تربیت حدود ۲۰۰ طراح بود تا بتوانیم محصولات جدید و بازارپسند تری را ارائه کنیم.

مشکلات حوزه صادرات

وی در خصوص این موضوع که چرا در حوزه واردات و صادرات هنوز با موانع متعدد بسیاری روبه‌رو هستیم توضیح داد: بخشی از موانع موجود در این مسیر مربوط به قوانینی است که نیاز به بازنگری دارد. وی ابراز کرد: مشهد قطب طلا و جواهر کشور است و تقریباً حدود ۶۰ درصد از طلای مصرفی کشور در مشهد بر روی مصروف طلا نشانده می‌شود، به همین دلیل نهادهایی چون آموزش‌وپرورش، شهرداری، بانک مرکزی، اتاق بازرگانی و درنهایت دولت باید در کنار ما باشند و بیشتر حمایت کنند. مسئول دبیرخانه شهر جهانی گوهرسنگ‌ها گفت: ما تلاش کرده‌ایم که تحت عنوان سند راهبردی داوران در این حوزه حرکت کنیم اما قطعاً کمبودهایی نیز در این مسیر وجود داشته است.
وی با اشاره به تلاش‌های انجام پذیرفته برای ایجاد زیرساخت‌های لازم ادامه داد: در این حوزه توانستیم موزه‌ها و رشته جواهرسازی و سنگ‌تراشی در هنرستان‌ها را ایجاد کنیم و در بهترین حالت دیدگاه‌ها را نسبت به این رشته تغییر دادیم. وی یادآور شد: مواد اولیه، استاد، هنرجو، هنرستان، دانشگاه و هنرمند در این زمینه وجود دارد و این یعنی یک بستر آماده برای انجام کار و اگر بقیه دستگاه‌های اجرایی همراه و همسو شوند می‌توان از این فرصت به بهترین شکل استفاده کرد. سلطانی خاطرنشان کرد: البته در برخی از حوزه‌ها مانند واردات و صادرات موفق نبودیم تا برخی از قوانین دست‌وپا گیر را تغییر دهیم، اما در بخش‌هایی چون آموزش، فرهنگ، زیرساخت‌هایی برای جذب گردشگر و معرفی خوب عمل کرده‌ایم. وی با اشاره به احداث مرکز ملی گوهرسنگ‌ها اذعان کرد: مصوبه احداث این مرکز سال ۹۵ دریافت شد اما به دلیل شیوع کرونا و افزایش هزینه‌ها لذا امکان احداث آن میسر نشد بااین‌حال امیدواریم که باوجود گودبرداری‌ها انجام‌شده و دریافت پروانه از شهرداری با همکاری این نهاد مردمی و حمایت دولت موفق به راه‌اندازی مرکز ملی گوهرسنگ‌ها شویم تا بستر حضور افراد فعال در این حوزه فراهم شود.

نقش شهرداران در توسعه شهرک گوهرسنگ

رضا ابراهیم نیا، معاون صنایع‌دستی استان خراسان رضوی در خصوص ظرفیت‌های مشهد مقدس در حوزه گوهرسنگ‌ها گفت: ١۵ نوع گوهرسنگ در معادن خراسان ازجمله عقیق، فیروزه، کوارتز، ژاسپیر، گارنت و سایر سنگ‌ها وجود دارد و حدود ٣هزار نفر در این رشته در این سال‌ها آموزش‌دیده‌اند و اشتغال دارند و این‌ها تنها بخشی از مزیت مشهد در بخش گوهرسنگ‌ها است. وی در خصوص کم و کاستی‌های سال‌های گذشته ابراز کرد: مزیت‌های یک شهر جهانی اشتغال‌زایی، سوغات، ماندگاری گردشگر، فرصت سرمایه‌گذاری و بازاریابی است. وی با اشاره به این موضوع که دبیران شهرهای جهانی، شهرداران هر شهر هستند گفت: در طی این سال‌ها تغییر شهرداران مشهد یکی از دلایل بود که نتوانستیم از ظرفیت شهرداری استفاده و بهره لازم را در این حوزه ببریم. ابراهیم نیا توضیح داد: شهردار به‌عنوان دبیر شهر جهانی می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد و چنانچه دبیر شهر جهانی توجه ویژه به موضوع گوهرسنگ‌ها و اقتصاد آن داشته باشند این موضوع موجب اتفاقات قابل‌توجهی در اقتصاد شهری خواهد شد که می‌توان به‌عنوان‌مثال از شهر جیپور هند یادکرد توانست ظرفیت‌های خود را جهانی کند. معاون صنایع‌دستی استان خراسان رضوی بابیان اینکه ایران ١١شهر و روستای صنایع‌دستی دارد که مشهد یکی از این مناطق است و برای نخستین بار در ایران و جهان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها به مشهد تعلق‌گرفته است افزود: شهر جهانی گوهرسنگ‌ها، فرصت مغتنمی است که می‌تواند کانون اتفاقات مهمی برای مشهد درزمینه، معرفی، سوغات زائر و مهم‌تر از همه اشتغال جوانان باشد. فرصتی که نیاز به نگاه مسئولانه همه دستگاه‌های اجرایی دارد تا این عنوان برای سال‌های متمادی در اختیارمان باشد و برای بهره‌برداری اقتصادی باید فراتر از نهادی مانند صنایع‌دستی پای‌کار بیاید که امیدواریم این اتفاق بیفتد و در یک سال و نیم باقی‌مانده شاهد اقدامات جبرانی باشیم تا بتوانیم دوباره عنوان شهر جهانی گوهرسنگ را برای مشهد به‌دست بیاوریم و در همین‌جا دست همه دستگاه‌ها را به گرمی می‌فشاریم. اگر واقعا مسئولان به دنبال حفظ این نام بوده و می‌خواستند برای شهر جهانی گوهرسنگ‌ها اقدامی انجام بدهند باید در این مدت ۶ سال استانداردها یا قوانینی را وضع می‌کردند و یا زیرساخت‌هایی را مانند یک بازارچه متحد شکل با حضور اساتید این هنر راه‌اندازی می‌کردند تا به محل جذب توریست‌ها و گردشگران و همچنین مرکز خریداران سراسر دنیا تبدیل می‌شد. مشهد قطب طلا و جواهر کشور است و تقریبا حدود ۶۰ درصد از طلای مصرفی کشور در مشهد بر روی مصروف طلا نشانده
می‌شود. ۱۵نوع گوهرسنگ در معادن خراسان ازجمله عقیق، فیروزه، کوارتز، ژاسپیر، گارنت و سایر سنگ‌ها وجود دارد و حدود ٣هزار نفر در این رشته در این سال‌ها آموزش‌دیده‌اند و اشتغال دارند و این‌ها تنها بخشی از مزیت مشهد در بخش گوهرسنگ‌ها است.