استخراج مواد معدنی بدون استفاده از نیروی کار ممکن نیست نیروی کار در ترکیب با ماشین آلات و انرژی میتواند تولید و استخراج را تداوم بخشد. سال‌ها است که از بهره‌وری سخن می‌گوییم اما به‌گفته کارشناسان هنوز تا رسیدن به این مرحله فاصله داریم. توجه به نیروی انسانی، دانش، تخصص، مهارت و فناوری همه ازجمله مواردی است که باید به آنها بها داد. روزنامه روزگار معدن در راستای تبین موضوع بهره‌وری و اهمیت این مهم در بخش معدن گزارشی تهیه کرده که در زیر می‌خوانید.

باید ذهنیت‌ها را در مورد معادن تغییر داد

الله وردی دهقانی نماینده مردم ورزقان در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که کشور ما چقدر دغدغه بهره‌وری دارد گفت: تلاش‌ها و اقدامات خوبی در این زمینه در ایران انجام و سعی شده از نظر فرهنگی با ایجاد سمینارها و نام‌گذاری روز خاصی تحت این عنوان به این مسئله توجه شود. مسئله مهم این است که به این نقطه برسیم که برگزاری و نام‌گذاری یک روز چه وظایفی را برای ما به‌وجود می‌آورد. در اصل یادآوری ذهنی و فرهنگی در زمینه هر موضوعی با برگزاری سالانه یا دوسالانه یک رویداد ما را به بررسی دوباره آن موضوع و تسهیل شرایط برای تحقق هر چه بیشتر آن وامی‌دارد.

وی درباره اینکه برای بهبود وضعیت بهره‌وری در کشور باید بر چه موضوعات و ابعادی تاکید کنیم گفت: برای بهبود وضعیت بهره‌وری باید موضوعات فعلی را به چالش کشید تا ایده‌ای جدید شکل بگیرد. در ادامه با تجمیع آرا و تجربیات از زوایای مختلف می‌توانیم به مسئله بهره‌وری و رشد آن توجه کنیم. هرچند ما سمینارهای زیادی برای رشد بهره‌وری در کشور برگزار کرده‌ایم اما باید وارد مرحله عملیاتی شویم؛ بنابراین باید پا را از فاز فرهنگی کمی فراتر بگذاریم و وارد فاز عملیاتی شویم. در این بین نیازمند تغییر دیدگاه و نگرش‌ها هستیم و برای آن به نیروی انسانی کارآمدی نیاز داریم که نگاه بهینه به معدن و بهره‌وری داشته باشد.

دهقانی در پاسخ به این سوال که نخستین گام برای این کار چیست،خاطرنشان کرد: نخست باید از فرهنگ‌مان شروع کنیم. این ذهنیت که ما منابع غنی و تمام‌نشدنی داریم را باید کنار بگذاریم. افرادی هستند که به نفع صادرات مواد خام استدلال و بر آن تاکید می‌کنند؛ در حالی که موضوع اصلی این است که باارزش افزوده‌ای که در مرحله فرآوری ایجاد می‌شود می‌توانیم به‌مراتب موثرتر عمل کنیم؛ بنابراین رویکرد ما باید ایجاد ارزش‌افزوده در هر فعالیت معدنی باشد.

نماینده مجلس یازدهم با اشاره به اقداماتی که باید برای رشد بهره‌وری انجام دهیم تصریح کرد: ابتدا نیازمند سیستم‌سازی هستیم. برای توضیح این مهم به کشوری که در آن ساکن هستم اشاره می‌کنم؛ اگر بخواهید در هر شهر و منطقه آلمان ساکن شوید از شما برگه‌ای می‌خواهند که پیش‌تر آن را از شهرداری محل دریافت کرده‌اید. علت این کار اجباری آن است که استاندار و شهردار می‌فهمند چه کسی در آن منطقه ساکن است و چطور می‌شود به او خدمت‌رسانی کرد؛ بنابراین سیستم‌سازی از همین برگه ساده شروع می‌شود تا ادارات بعدی برای ارائه خدمات به شهروند خود بهتر عمل کنند.

عضو کمیسیون صنایع و معادن ادامه داد: در زمینه معدن پیشنهاد می‌کنم دستورالعمل‌هایی از طرف سازمان‌های مربوطه و ذی‌نفع در تمام حوزه‌های معدنی اعلام شود که کلیه فعالان معدن و تولید را ملزم به داشتن و ارائه اطلاعات اولیه حقیقی و صحیح کند. بر این اساس فرد به سیستم اطلاعات می‌دهند و سیستم هم باید خدمات به او ارائه دهد و بداند با چه شرایطی روبه‌رو است.

وی خاطرنشان کرد: مکانیسم سیستم‌سازی باعث می‌شود نظارت برای همیشه وجود داشته باشد و تولیدکننده و معدندار بدانند که رفتارشان همیشه رصد می‌شود. در این روند هیچ واحدی نباید خدمات بگیرد؛ مگر اینکه اطلاعات خود را اعلام کند. با این شیوه همیشه اطلاعات ما به‌روز است؛ ضمن اینکه از بروکراسی و کاغذبازی اداری هم دور می‌شویم. در ایران مشکل را وقتی می‌فهمیم که می‌بینیم بسیاری از مسئولان در مصاحبه‌های خود تعداد معادن را یک عدد فرضی اعلام می‌کنند که این باعث می‌شود با مشکل جمع‌آوری داده‌های صحیح روبه‌رو شویم. تا زمانی که آمار صحیحی در حوزه معدن نداشته باشیم، نمی‌توانیم برنامه‌ریزی درستی کنیم.

نقش بهره‌وری در بهره‌برداری از معدن

کامران والامنش مشاور کسب‌وکار و  بهره‌وری در مورد موضوع یاد شده به «روزگار معدن» گفت: بر اساس تحقیقات انجام ‌شده توسط محققان در حوزه اقتصاد خرد و کلان  نکات کلیدی مبحث بهره‌وری شامل کاهش اساسی در میزان منابع تلف‌شده برای تولید تعداد معینی از کالاها یا خدمات (خروجی) در صنایع متعدد، راندمان اقتصادی حاصل از بهینه‌سازی نحوه استفاده از منابع به بهترین وجه در حوزه اقتصاد و بهره‌وری اقتصادی، بهره‌وری عملیاتی (معیاری برای سنجش و ارزیابی چگونگی تبدیل ‌شدن عملکرد بنگاه‌های مالی و همه کسب‌وکارها به سود) است.

وی ادامه داد: کارآیی یا بهره‌وری آنچه را که در حال حاضر تولید می‌شود در نظر دارد و آن را با آنچه می‌توان با منابع موجود، یعنی کار، زمان، پول، ماشین‌آلات و... حاصل کرد مقایسه می‌کند. این‌ موضوع از عوامل اصلی در تعیین تفاوت میان بهره‌وری و بهره‌برداری است که در این صورت، بهره‌برداری روی کمیت متمرکز است و بهره‌وری روی کیفیت انجام کار و حذف عوامل غیرمفید طی مراحل انجام کار متمرکز است. بهره‌وری یک سطح از عملکرد مطلوب را نشان می‌دهد که توصیف ‌کننده بیشترین مقدار خروجی از حداقل ورودی است. شرکت‌ها و سازمان‌های کارآمد و بهره‌ور خروجی خود را از ورودی‌های داده‌ شده به حداکثر می‌رسانند و در نتیجه آن هزینه‌های آنها به حداقل ممکن می‌رسد. در ساده‌ترین شکل آن، تفاوت بین بهره‌وری و بهره‌برداری تفاوت بین کمیت و کیفیت است. دستیابی به کیفیت ۱۰۰ درصد در حداکثر سطح تولید همیشه ممکن نیست. بهره‌برداری معمولا به‌عنوان بازده در دوره‌های قابل‌ مقایسه اندازه‌گیری می‌شود به‌عنوان ‌مثال تولید در هر دقیقه، ساعت، روز، هفته و... است.

برخی ‌اوقات تمرکز بیش ‌از حد بر بهره‌برداری (پرداخت کمیسیون و پاداش مبلغ فروخته ‌شده یا تولیدشده) ممکن است کیفیت یا بهره‌وری را در معرض خطر قرار دهد. هنگامی ‌که سازمان برای تقویت بهره‌برداری بیش ‌از حد تلاش می‌کند، ممکن است بهره‌وری را به‌طور کامل از دست بدهد.

بازگرداندن بهره‌وری و کاهش هزینه در معدن

والامنش ادامه داد: در دهه اخیر مدیران حوزه معدن از نیاز به پیشرفت چشمگیر در بهره‌وری تولید کالاهای معدنی آگاه شده‌اند، ولی هنوز وقتی از آنها سوال می‌شود که آیا آنها بهره‌وری را در تولید لحاظ می‌کنند، اکثر آنها تقریبا پاسخ دقیق و روشنی برای این سوال ندارند. دلیل آن کمبود آگاهی واقع‌بینانه جمعی در این حوزه هست. با رصد کردن صنایع معدنی در کشورهای پیشرفته از جمله استرالیا می‌توان به‌راحتی دریافت که آنها بهره‌وری در تولید کالاهای معدنی و صنعت معدن را در مرحله اول تمامی برنامه‌ریزی‌های خود قرار داده‌اند و ازاین ‌رو در این حوزه پیشرو و موفق هستند. در نتیجه می‌توان ادعا کرد که در دوره معاصر در تمامی صنایع مخصوصا صنعت معدن و فلزات، بهره‌وری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و نباید به قیمت افزایش بهره‌برداری در صنعت معدن، از بهره‌وری چشم‌پوشی کرد. بهره‌وری به‌ویژه در دوران معاصر که همه منابع طبیعی رو به پایان هستند، نه‌تنها باعث حفظ آنها شده بلکه با راهکارهای استاندارد بهره‌وری می‌توان با استفاده از حداقل منابع، کالاهایی با حداکثر کیفیت را در همه صنایع تولید کرد.

وی افزود: در ایران با توجه به اینکه معادن در اختیار دولت است و بهره‌برداران اصلی معادن سازمان‌های دولتی و شرکت‌های اصطلاحا خصولتی هستند، تمرکز روی بهره‌برداری بوده و توجه کمتری به بهره‌وری می‌شود؛ از سوی دیگر پایین بودن فناوری استخراج، دانش فنی پایین و تحریم‌ها باعث شده با از بین رفتن بازار رقابتی در استخراج، تامین نیاز صنایع پایین‌دستی معدن در اولویت قرار گیرد. هرچند این امر در شرایط کنونی کشور شاید اجتناب‌ناپذیر باشد، اما در درازمدت می‌تواند یک فرهنگ غلط را در بهره‌برداری از معادن کشور نهادینه کند (که البته شاید متاسفانه نهادینه ‌شده باشد) که نتیجه آن از دست رفتن ذخایر ملی و قیمت تمام‌شده بالاتر است.

این کارشناس ادامه داد: اگر سیاست دولت جایگزینی معدن به‌جای نفت در اقتصاد کشور است، بهره‌وری در استخراج باید بالا رود و همان‌طور که در بالا ذکر شد به یک نقطه بهینه بین بهره‌برداری و بهره‌وری برسیم. یکی از بحث‌هایی که این روزها در محافل مختلف معدنی و فولادی کشور در جریان است بحث قیمت‌گذاری فولاد است که با توجه به تعریف بهره‌وری بازار و فرضیه بازار کارآمد که در بالا آمده است، عدم توافق بین طرفین قابل پیش‌بینی است.

 وی افزود: انجمن آمریکایی مشاوره مالی و ممیزی شرکت‌های بین‌المللی اقدام به معرفی راهکارهایی برای بازگرداندن بهره‌وری و کاهش هزینه در صنعت معدن کرده است. برای گام ابتدایی برنامه‌ریزی در حوزه معدن باید تقویت شود؛ برای بهبود بهره‌وری در میان همه بخش‌های معدنی، شرکت‌ها می‌توانند مزایا (و خطرات احتمالی) کاهش ذخایر را در نظر بگیرند و بهینه‌سازی سایت‌های معدنی را از طریق تعیین توالی پیشرفته تضمین کنند. در مرحله بعدی باید بهبود و ارتقا بودجه و مدیریت ریسک مدنظر قرار بگیرد. برای بهبود نتایج پروژه، شرکت‌های معدنی ایجاد ‌چشم‌انداز روشنی در هزینه‌های واقعی، از جمله هزینه‌های هر واحد تولید و معیارها و شاخص‌های کلیدی مدنظر است و باید در ادامه این روند با اپراتورهای مهندسی، تهیه و با مدیریت ساخت‌وساز اپراتورهای معدن و تولیدکنندگان به اشتراک بگذارند و مدیریت سرمایه در گردش را تقویت کنند.

این فعال حوزه کسب و کار ادامه داد: در مرحله سوم باید برای نیروی کار برنامه‌ریزی جدی انجام شود؛ در این راستا برای به حداکثر رساندن بهره‌وری نیروی کار، شرکت‌ها باید طرز فکر نیروی کار خود را به‌درستی تعریف کنند و مدیریت را در طول چرخه عمر استعداد بهبود و ارتقا بخشند. مرحله بعدی مربوط به بهبود بهره‌وری از طریق فناوری است در این راستا شرکت‌های معدنی ممکن است بخواهند برای دستیابی به این اهداف، از فناوری بهتری استفاده کنند و فناوری‌های خلاقانه‌ای در راستای بهبود بهره‌وری در سایت معدن به‌کار گیرند و از انتقال سیستم برای پرداختن به شاخص‌های اصلی تجارت، مانند زمان کار و نرخ استفاده کنند.

والامنش در پایان اظهار کرد: مرحله نهایی باید تعالی عملیاتی پیگیری شود. برای کاهش هزینه‌ها به روش پایدار، شرکت‌های معدنی می‌توانند مدل‌های عملیاتی را مجددا ارزیابی کنند تا از داشتن سیستم‌های مدیریتی و گزارشگری لازم برای ایجاد فرهنگ مدیریت هزینه اطمینان حاصل شود. در ادامه فرهنگ پیشرفت عملیاتی پایدار را ایجاد کنند و به درس‌هایی که می‌توان از سایر صنایع آموخت، به‌عنوان ‌مثال تولید فرآیند، اهمیت ویژه داده شود.