قبل از اینکه چالش‌های زیست محیطی، انرژی، حمل‌ونقل و چالش مواد اولیه به بحران تبدیل شود ضروری است اقدامات اصلاحی و زیرساخت‌های لازم صورت گیرد.
یکی از معیارهای مهم توسعه‌یافتگی کشورها، میزان تولید و مصرف فولاد است. توسعه و رشد صنعت فولاد ایران از دهه ۸۰ آغاز شد و بعد از دو دهه کشور ایران از یک کشور واردکننده بزرگ فولاد به دهمین تولیدکننده و یکی از بزرگترین صادرکنندگان فولاد در منطقه خاورمیانه تبدیل شد و پس از صنایع پتروشیمی بیشترین سهم از صادرات کشور را در اختیار گرفت.
این نشان می‌دهد که صنعت فولاد مسیر رشد و توسعه را به خوبی طی کرده است اما بروز چالش‌ها و تنگناهای موجود در صنعت فولاد بیان‌کننده این است که به الزامات توسعه متوازن و پایدار کم‌توجهی شده است. چالش‌های امروز و آینده صنعت فولاد کشور ما حاصل کم توجهی به ارکان مهم و اصلی توسعه پایدار یعنی حفظ محیط زیست، منابع انرژی پایدار، تامین پایدار مواد اولیه و زیرساخت‌های حمل‌ونقل است.
عدم توجه به محیط‌زیست و منابع انرژی باعث شده که مشکلات زیست محیطی از فاز مخاطرات زیستی وارد فاز مخاطرات اقتصادی و اجتماعی شود. واقعیت این است که صنعت فولاد از سال ۱۴۰۰ وارد چالش‌هایی شده که دلیل و منشا اصلی این چالش‌ها، بی‌توجهی و عدم رعایت الزامات توسعه است. ضروری است قبل از اینکه چالش‌های زیست محیطی، انرژی، حمل‌ونقل و چالش مواد اولیه به بحران تبدیل شود اقدامات اصلاحی و زیرساخت‌های لازم فراهم شد.
چالش حمل‌ونقل ریلی
یکی از چالش‌های مهم پیش رو در صنعت فولاد کشور حمل‌ونقل ریلی است. از آنجا که بیشتر حمل‌ونقل مواد اولیه و محصولات فولادی در بیشتر کشورهای جهان از طریق خطوط ریلی و راه‌آهن صورت می‌گیرد، این شکل حمل‌ونقل مقرون به صرفه‌ترین شکل حمل‌ونقل محصولات و مواد اولیه فولادی است. در طرح جامع فولاد کشور، توسعه کل خطوط ریلی در سال ۱۴۰۴ به میزان ۲۵ هزار کیلومتر پیش‌بینی شده است بر اساس آمارهای موجود، متوسط عملکرد سالانه احداث خطوط ریلی کشور ۲۶۳ کیلومتر است که با پیشرفت کنونی در افق ۱۴۰۴ به چشم‌انداز خطوط ریلی مورد نیاز جهت حمل مواد اولیه و حمل محصولات فولادی کشور نخواهیم رسید.
همچنین به واسطه تحریم خطوط کشتیرانی و محدودیت در حمل‌ونقل و کشتیرانی، کشتی هایی که می‌توانستند با ظرفیت‌های ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان فعالیت کنند، دست از کار کشیده و صادرکنندگان مجبورند که حمل کالا را از طریق کشتی‌های کوچک انجام دهند تا بتوانند از این طریق کالاها را به بنادری که بعضاً حتی ممنوعیت ورود کالای ایرانی دارند برسانند. از سوی دیگر موضوعی که درحال‌حاضر صادرکنندگان با آن مواجه هستند بحث زمان است. صادرکنندگان قبلا می‌توانستند طی مدت ۵ تا ۷ روز صادرات را برای کشورهای همسایه انجام دهند ولی استفاده از شناورهای کوچک‌تر، این زمان را به نحو قابل توجهی افزایش می‌دهد.
چالش تأمین آب
بر اساس طرح جامع فولاد کشور باید به ظرفیت ۵۵ میلیون تن در افق ۱۴۰۴ برسیم. یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود زیرساخت‌ها به ویژه در صنعت تامین آب است. بر اساس مطالعات انجام گرفته هرگونه احداث خط تولید فولاد باید در نواحی مانند خلیج‌فارس و دریای عمان انجام گیرد که مشکلات کمتری در تامین آب مورد نیاز داشته باشند. در واحدهای موجود نیز با توجه به پیش‌بینی بروز بحران آب لازم است نسبت به تأمین آب اقدام شده و یا تمهیداتی برای کاهش مصرف و همچنین بازچرخانی کامل آب صورت پذیرد.
چالش اکتشاف و تأمین مواد اولیه
دیگر چالش‌های صنعت فولاد را می‌توان مشکل اکتشاف، فعال‌سازی معادن و تامین مواد اولیه دانست، با وجود اقدامات انجام شده در زمینه اکتشاف معادن، فاصله زیادی با هدف تعیین شده داریم. ذخایر معادن فعلی استخراج شده و رو به اتمام است و در ذخایر معادن عمقی نیز اقدام موثری صورت نگرفته و با توجه به نیاز به تکنولوژی بالا و هزینه زیاد، اقتصادی بودن استخراج معادن عمیق نیاز به مطالعه و بررسی دارد.
چالش تکنولوژی روز و نوسازی خطوط تولید
همچنین چالش عدم استفاده از تکنولوژی‌های روز و زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده در تمامی مراحل چرخه تولید از اکتشاف و استخراج تا تولید محصول نهایی از دیگر چالش‌های پیش‌روی این صنعت است. عمده‌ترین موانع بر سر راه توسعه زیرساخت‌های تکنولوژیک، تحریم‌ها و انحصار فناوری نزد کشورهای پیشرفته است. این موضوع باعث شده تا با نوسان رشد دانش بومی‌سازی و فناوری مدرن و واردات دانش فنی روبه‌رو شویم.
چالش قیمت‌گذاری
از دیگر چالش‌هایی که در زنجیره فولاد به چشم می‌خورد، چالش قیمت‌گذاری محصولات در این زنجیره است. جهت کنترل بازار و همچنین سود مناسب برای تولید‌کننده لازم است که قیمت‌گذاری محصولات به صورت منطقی در بازار صورت بگیرد. با این حال در چند سال گذشته، تعیین دستوری نرخ فولاد و همچنین اجرای نظام سهمیه‌بندی و تعیین عوارض بر روی صادرات سبب اختلال در زنجیره فولاد شده است.
چالش تأمین انرژی
همچنین عدم دسترسی پایدار به منابع انرژی گاز و برق چالش بزرگی در رسیدن به هدف ۵۵ میلیون تن تولید فولاد تا سال ۱۴۰۴ است. در چهار سال گذشته هم محدودیت‌های مصرف گاز و برق وجود داشته و نتیجه آن این بوده است که با ظرفیت نصب شده تولید ۴۰ میلیون تن تنها ۳۰ میلیون تن فولاد تولید کرده‌ایم. بنابراین ۲۵ درصد ظرفیت نصب شده به دلیل مشکلات بهره‌برداری که مهم‌ترین این مشکلات تامین برق یا گاز است بلا استفاده مانده است.