مراکش با در اختیار داشتن ۷۱ درصد از ذخایر فسفات جهان، بزرگ‌ترین کشور غنی از ذخایر فسفات بوده و همچنین دارای رتبه دوم تولید فسفات در دنیا است. به علاوه با صادرات ۴۹ درصد از ماده معدنی در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ رتبه اول را در زمینه صادرات این محصول به‌خود اختصاص داده است.
چین با میانگین سهم ۴۱ درصدی از تولید معدنی فسفات در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ بزرگ‌ترین تولید‌کننده فسفات در جهان به‌شمار می‌آید. همچنین هند به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور دنیا، با اختصاص ۳۴ درصد از واردات فسفات به‌خود جهت استفاده در کودهای شیمیایی فسفاته در بازه زمانی مذکور، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده این ماده معدنی در جهان است.
فسفات ترکیبی غیر آلی و نمک اسید فسفریک است. فسفر عموما به‌صورت خالص در طبیعت وجود نداشته و تنها به‌شکل فسفات یافت می‌شود. فسفات (P۲O۵) یکی از ارزشمندترین مواد معدنی، غیر ارگانیک و بسیار پرکاربرد در صنایع کشاورزی، بهداشتی، غذایی و دارویی است. شکل ظاهری این ترکیب، به‌صورت سنگ و صخره و تیره‌رنگ است. اصلی‌ترین کاربرد سنگ فسفات در تولید اسید فسفریک (دارای بالاترین ارزش تولید و مصرف پس از اسید سولفوریک) جهت تهیه کودهای شیمایی است. فسفات عمدتا ماده اولیه جهت تولید کودهای فسفره (پرمصرف‌ترین انواع کود پس از کودهای نیتروژنی) است.
کانی آپاتیت (خاک فسفات) به‌صوت متداول و طبیعی در سنگ‌ها رسوبی، سنگ‌های دگرگونی و سنگ‌های آذرین یا آتشفشانی یافت می‌شود. لازم به‌ذکر است که کانی‌های آتشفشانی در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از تولید خاک فسفات جهان را طی ۱۰ سال گذشته در اختیار داشته‌اند. در صورتی که فرایند دگرگونی بر روی این کانی رخ دهد، این کانی به‌مرور زمان تبدیل به معدنی غنی از فسفات شده که قابل استخراج و بهره‌برداری است. خاک فسفات در ابتدا به‌صورت سنگ معدن فسفات استخراج و به‌ فسفات قابل استفاده تبدیل می‌شود. لازم به‌ذکر است که پردازش سنگ معدن فسفات شامل شویش، شناورسازی و کلسینه‌شدن است.
همان‌طور که در مطالب فوق ذکر شد، خاک فسفات یا سنگ فسفات حاوی مقادیر قابل توجهی فسفر هستند. تقریبا ۹۰ درصد از خاک فسفات تولیدی جهت تهیه مکمل‌های کود و خوراک دام، مواد شیمیایی صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه‌بر کودهای فسفاته برای کشاورزی، فسفر حاصل از سنگ فسفات در مکمل‌های خوراک دام، مواد نگه‌دارنده غذا، داروسازی، مواد ضدخوردگی، قارچ‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها، مواد شوینده، سرامیک‌ها تصفیه آب و مصارف متالورژیکی کاربرد دارد.
سهم غالب مراکش از ذخایر فسفات موجود در پوسته زمین
همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌شود، میزان ذخایر جهانی معدنی فسفات در بازه زمانی مورد نظر، نواساناتی را تجربه کرده است. در سال ۲۰۲۰ با کاهش ذخایر معدنی چین و آفریقای جنوبی، میزان ذخایر جهانی این ماده معدنی به‌اندازه ۱.۴ درصد نسبت سال ۲۰۱۹ کاهش یافت. در سال ۲۰۲۱ فسفات معدنی با روند افزایشی روبه‌رو شد و نهایتا تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۷۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن رسید.
بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ مراکش به‌تنهایی با اختصاص میانگین سهم ۷۱ درصد از ذخایر معدنی فسفات جهان به‌خود، غنی‌ترین کشور از نظر میزان ذخایر فسفات در دنیا به‌شمار می‌آید. پس از مراکش، چین با در اختیار داشتن ۴ درصد از ذخایر این ماده معدنی رتبه دوم را در میان بزرگ‌ترین کشورهای دارای ذخایر فسفات را به‌خود اختصاص داده است. به‌ترتیب الجزایر، سوریه، برزیل و آفریقای جنوبی دارای بیشترین میزان ذخایر معدنی فسفات در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ هستن. همچنین سایر کشورها ۱۵ درصد از ذخایر این ماده معدنی را در بازه زمانی مذکور به‌خود اختصاص داده‌اند.
این کاهش به‌دلیل کاهش حدود ۲۰ میلیون تن فسفات در چین به‌دنبال همه‌گیری کووید- ۱۹ و ایجاد محدودیت‌های تولید و حمل‌ونقل بوده ‌است. این مقدار در سال ۲۰۲۱ به ۲۲۰ میلیون تن رسید و تا پایان سال ۲۰۲۲ روند تولید ثابتی را در پیش گرفت.
چین با در اختیار داشتن ۴ درصد از ذخایر فسفات معدنی موجود در پوسته زمین، ۴۱ درصد از تولید فسفات معدنی جهان را به‌خود اختصاص داده است و بزرگ‌ترین تامین‌کننده فسفات در دنیا به‌شمار می‌آید. همچنین مراکش با دارا بودن رتبه نخست در میان بزرگ‌ترین صاحبان ذخایر فسفات، با اختصاص ۱۷ درصد از تولید فسفات در جهان، رتبه دوم را در میان تولیدکنندگان برتر دارد. پس از چین و مراکش به‌ترتیب، آمریکا، روسیه، اردن، عربستان و برزیل از جمله تولید‌کنندگان برتر فسفات هستند.
همچنین سایر کشورهای دنیا ۱۷ درصد از تولید فسفات جهانی را به‌خود اختصاص داده‌اند.همان‌طور که در بخش قبل ذکر شد، مراکش ۷۱ درصد از ذخایر فسفات معدنی جهان را دارا است. همچنین رتبه دوم را در تولید فسفات جهانی به‌خود اختصاص داده است و با در اختیار داشتن ۴۹ درصد از صادرات این ماده معدنی، رتبه نخست در زمینه تجارت این ماده معدنی به‌شمار می‌آید. به‌ترتیب پرو، روسیه و الجزایر از جمله بزرگ‌ترین صادر کنندگان این ماده معدنی در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ بوده‌اند.
بزرگ‌ترین خریداران سنگ فسفات در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ عبارت‌اند از به‌ترتیب: هند، آمریکا، برزیل، اندونزی،ترکیه، بلژیک و نیوزلند. لازم به‌ذکر است که هند با واردات ۳۴ درصد از سنگ فسفات جهان، بیشترین میزان واردات این ماده را در بازه زمانی فوق به‌خود اختصاص داده است. هند به‌عنوان پرجمعیت ترین کشور جهان، بیشترین میزان مصرف کودهای فسفاته را دارا است. از این رو دارای بیشترین میزان تقاضا برای فسفات جهت تولید کودهای شیمیایی است.