ویژگیهای زمینشناسی به ویژه در برداشتن دو پهنه ساختاری رسوبی آذربایجان زاگرس سبب شده کانیسازی متنوعی از مواد معدنی از جمله میکا، طلا، نقره، جیوه، کرومیت، مس، انواع سنگهای ساختمانی و پوکه معدنی سیلیس، دولومیت، تیتان و انواع متنوعی از سنگهای تزئینی مرمر، تراورتن، مرمریت، چینی و گرانیت و فلدسپات، ذغال سنگ خاک نسوز… بهعنوان ذخایر و ثروتی کمنظیر در استان به وجود آید. این استان از لحاظ تنوع و غنای مواد معدنی، رتبه سوم کشوری را به خود اختصاص داده و ۵۲ نوع از ۶۸ ماده معدنی شناسایی شده در کشور در این استان شناسایی شده که ۲۰ نوع آن در مرحله اکتشاف و ۳۱ نوع در مرحله بهرهبرداری است.
همچنین آذربایجان غربی همچنین در زمینه ذخایر و تولید عنصر ارزشمند طلا جز رتبه برتر کشور قرار گرفته و نام استان زرخیز را در کنار تولید محصولات با کیفیت کشاورزی و صنایع تبدیلی به یدک میکشد، اما این عناوین و ارقام تاکنون نتوانسته استان را از بن بست اقتصادی رهایی دهد خام فروشی، عدم استقبال سرمایهگذاران بزرگ، فرسوده بودن ماشینآلات و تجهیزات معدنی در حالی به عنوان مهمترین موانع توسعه معادن استان به شمار میرود که صدای برخی اهالی روستاهای استان به دلیل اثرات تخریبی معادن نیز به مشکل دیگری تبدیل شده است.
ثروت خام از منطقه خارج میشود
محمدصادق معتمدیان، استاندار آذربایجان غربی در خصوص نقش معادن در توسعه، اقتصاد و اشتغال آذربایجان غربی گفت: تکاب یکی از قطبهای مهم معدنی کشور است و مردم باید از این نعمتها بهرهمند شوند، علاوه بر اکتشاف و استخراج باید مسئله فرآوری و ایجاد صنایع جانبی به منظور ایجاد چرخهها اشتغال و توسعه در تکاب راهاندازی شود.
وی با اشاره به اینکه معادن پیشران توسعه استان و تکاب است گفت: مشکل بیکاری و اشتغال که از مطالبات به حق مردم است میتواند با مشارکت فعال معادن و ایجاد اشتغال برای جوانان منطقه رفع شود. توجه به مسائل زیست محیطی و رعایت مسائل بهداشتی و حفظ سلامتی مردم از الزامات سرمایهگذاری در شهرستان تکاب است و در این زمینه حتماً نظارتهای خود را ارتقاء میدهیم.
وی با بیان اینکه اکنون تکاب دچار خام فروشی مواد معدنی شده و ثروت خام از منطقه خارج میشود اظهار کرد: اگر بنا است در بخش معادن تکاب سرمایهگذاری شود باید علاوه بر استخراج و اکتشاف در تکاب فراوری مواد معدنی هم انجام و از خام فروشی پرهیز شود لذا معادن مسئولیتهای اجتماعی و وظایف فانونی خود که از مطالبههای جدی مردم است عمل کنند تا بخشی از ضررها و خسارتهای زیست محیطی به منطقه جبران شود پس یکی از برنامههای بسیار خوبی که با همراهی ایمیدرو در حال اجرا هستیم، راهاندازی شورای معادن در استان است که به زودی با حضور معاونان وزیر صمت در استان اجرایی میشود.
سهم ناچیز معادن در اشتغال و ارزش افزوده
وی با بیان اینکه پنج درصد معادن کشور متعلق به آذربایجان غربی است، افزود: البته در اشتغال معدنی و ارزش افزوده، سهم ما بسیار ناچیز است به طوری که در اشتغال یک درصد و ارزش افزوده کمتر از یک درصد از سهم کشوری مربوط به این استان است.
معتمدیان با اشاره به اینکه معادن از جمله مزیتهای نسبی آذربایجان غربی است، گفت: ما مطالعات و اکتشافات، اقدامات سیستماتیک و روشهای نوین را به کار نبردهایم در حالی که جز استانهای مهم معدنی کشور هستیم.مرزهای طولانی و دارای ظرفیت تجارت با اروپا، معادن غنی و اکثراً غیرآهنی، توان قابل توجه در حوزه کشاورزی و تولیدات این بخش و همچنین گردشگری به ویژه توریسم درمانی از جمله این مزیتها به شمار میرود که در صدد بارور کردن آنها هستیم. فرآیندی که سرمایهگذاری در آذربایجان غربی دست و پاگیر است و یک استعلام تا ۲ سال زمان میبرد که باید با این روند برخورد کرد؛ مراحل زاید و استعلامهای طولانی باید در این مسیر حذف شود.
معتمدیان با تاکید بر اینکه باید زنجیره این بخش به طور کامل برقرار و تکمیل شود، خاطرنشان کرد: ارزش افزوده این بخش باید افزایش یابد، در این راستا دنبال جذب سرمایههای دولتی، خصولتی و خصوصی در این حوزه هستیم همچنین در حوزه دریاچه ارومیه هفت میلیارد تن پتاس و منیزیت وجود دارد و از این ظرفیت هنوز استفاده نشده و با فرآیندهای دست و پاگیر موجود نیز، استفاده کردن از آن بسیار سخت است.
وی با اشاره به راهاندازی طرح اعطای مجوزهای بینام برای لکههای مستعد سرمایهگذاری در استان افزود: در این فرآیند، لکههای مستعد شناسایی شده و برای آنها مجوزهای بینام صادر میشود و پس از ابراز علاقه سرمایهگذاران در بخشهای مختلف، این مناطق بدون اتلاف وقت به سرمایهگذاران معرفی شده و بلافاصله فرآیند سرمایهگذاری آغاز میشود.
جلوگیری از خام فروشی در سال جدید
پریسا عابدپور، معاون امور معدنی سازمان صمت آذربایجان غربی با بیان اینکه ۵۰۶ واحد فرآوری معدنی در استان فعالیت میکند، گفت: در سالهای اخیر اقدامات خوبی برای توسعه بخش معادن استان انجام گرفته است از سه سال گذشته تاکنون تمرکز توسعه معادن استان بر روی جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی است و این امر در سال ۱۴۰۱ با قوت بیشتری ادامه مییابد لذا اگر زیرساختها در این بخش فراهم شود شاهد حضور سرمایهگذاران زیادی در این بخش خواهیم بود اما متأسفانه به دلیل قرار گرفتن محدودههای معدنی دورتر از شهرکهای صنعتی استان امکان ایجاد واحدهای فرآوری معدنی در استان با مشکل مواجه شده است.
پریسا عابدپور با بیان اینکه واحدهای فرآوری معادن باید در کنار معادن ایجاد شود تا بتوان بهرهبرداری اقتصادی از این ظرفیت را نصیب استان کرد، گفت: چون هزینه حملونقل ماده معدنی به سایر مناطق و حتی سایر استانها به صرفه نیست امروز فعالان معدنی استان علاقمند به ایجاد واحدهای فرآوری در استان هستند اما متأسفانه در بخش زیرساختهای اصلی از جمله آب و برق با مشکلات زیادی مواجه هستیم و باید گفت زیرساختهای اصلی در شهرکهای صنعتی استان فراهم است اما به دلیل دور بودن محدودههای معدنی امکان ایجاد واحدهای فرآوری در این مناطق کمی مشکل است، برای جلوگیری از خام فروشی و رونق بخش معادن باید زیرساختها در محدودههای معدنی استان فراهم شود.
وی ایجاد امنیت شغلی و زیرساختها را از مهمترین درخواستهای فعالان معدنی در استان برای ایجاد واحدهای فرآوری نام برد و گفت: بر اساس ماده ۱۱۳ آییننامه اجرایی قانون معادن تمام دستگاههای اجرایی ذیربط در حوزه معادن باید برنامه حمایتی از صنایع معدنی و ایجاد واحدهای فرآوری را در اولویت خود قرار دهند که این موضوع در استان سالهای گذشته غفلت شده است.
ایجاد ۵۰۶ واحد فرآوری مواد معدنی
معاون امور معدنی سازمان صمت آذربایجان غربی با بیان اینکه برای توسعه فعالیتهای معدنی در استان جلوگیری از خام فروشی و ایجاد واحدهای فرآوری در دستور کار قرار گرفته است، افزود: در این راستا تاکنون ۵۰۶ واحد فرآوری در بخشهای مختلف در استان ایجاد شده و تقاضاها برای ایجاد واحدهای فرآوری به خصوص در بخش سنگهای تزئینی، نمک، سیلیس، دولومیت، تیتان و… نیز افزایش یافته است.
عابد پور از ایجاد دو واحد بزرگ مقایس سنگ بری در شمال و جنوب استان خبر داد و گفت: در زمینه ایجاد واحد فرآوری سیلیس در شاهین دژ، خاک نسوز و سه واحد فرآوری سنگ تزئینی در تکاب نیز اقدامات خوبی آغاز شده بزودی شاهد عملیاتی شدن آن خواهیم بود. متأسفانه یکی از موانع پیش روی فعالیت معادن فرسوده بودن ماشینآلات و تجهیزات معدنی در استان است که دولت باید با پرداخت تسهیلات ویژه از این بخش حمایت کنند، میتوان با ایجاد نمایندگی ماشینآلات و تجهیزات معدنی به روز در استان کارهای خوبی در این بخش کرد که در منطقه آزاد ماکو اقدامات خوبی در این زمینه آغاز شده است. وی افزود: در آذربایجان غربی ۵۰۶ معدن دارای پروانه بهرهبرداری معتبر با ظرفیت استخراج اسمی سالانه ۱۷ میلیون و ۴۳۵ هزار تن انواع مواد معدنی و ذخیره قطعی بیش از یک هزار و ۱۳۸ میلیون تن با حجم سرمایهگذاری بیش از ۴ هزار و ۸۱۰ میلیارد ریال و ایجاد اشتغال مستقیم برای ۵ هزار و ۱۷۹ نفر فعالیت میکند همچنین آذربایجان غربی درحالحاضر دارای ۱۷۹ محدوده دارای پروانه اکتشاف معتبر و ۶۳ معدن دارای گواهی نامه کشف معتبر با ذخیره قطعی ۲۶ میلیون و ۷۷۹ هزار تن انواع مواد معدنی با حجم سرمایهگذاری بالغ بر ۶۲۱ میلیارد ریال است.
در سالی که گذشت بخش معادن آذربایجان غربی با وجود وعدههای مکرر مسئولان شاهد تحقق اهداف پیشبینی شده از جمله جلوگیری از خام فروشی نبود امید میرود در امسال بتوان شاهد نقش آفرینی این ظرفیت مهم در اقتصاد و اشتغال منطقه و آذربایجان غربی باشیم.