مصطفی نادری، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست درخصوص آلودگی‌های زیست‌محیطی معادن سرب و روی به بازار گفت: یکی از اشکالات بسیار بزرگی که در حوزه معادن وجود دارد بهره‌وری بسیار پایین در حوزه معادن کشور است که به طور کامل معادن مورد بهره‌وری قرار نمی‌گیرد. درست مثل هندوانه‌ای که گلش را برمی‌دارند و بقیه‌اش را دور می‌اندازند.

وی افزود: متاسفانه بسیاری از معادن ما به این شکل درآمده است که بخش مهم معادن را استخراج کرده و بقیه‌اش را همین‌طور رها می‌کنند. درحالی که باید از تمامی معادن به طور کامل استفاده کرده و مورد بهره‌برداری کامل قرار دهند.

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: درحال‌حاضر از ۱۳۷ میلیون هکتاری که تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی کشور قرار دارد، برای ۱۰۱ میلیون هکتار درخواست معدن آمده است. البته سازمان منابع طبیعی قطع به یقین با این رقم موافقت نخواهد کرد و با رقم‌های بسیار پایینی موافقت می‌کند.

نادری تصریح کرد: یعنی اگر برای دو سوم منابع طبیعی کشور این میزان درخواست برای معادن داده می‌شوداین نشان می‌دهد که خدا را شکر کشور از نظر مواد معدنی و نعمت‌های خدادادی بسیار غنی است.

به گفته وی، کشورمان ظرفیت‌های معدنی بسیاری خوبی دارد و تقریبا همه جای کشور معادن پخش هستند و مدام درخواست‌های متعددی برای معدنکاری داده می‌شود؛ اما باید براساس ملاحظات و محدودیت‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست این نوع واگذاری‌ها انجام شود.

وی عنوان کرد: اما چیزی که در تمامی معادن باید لحاظ شود و از اهمیت فراوانی هم برخوردار است، توجه به این نکته است که وقتی معدنی شروع به استخراج مواد معدنی می‌کند باید از تمامی ظرفیت‌های آن معدن استفاده کنند.

نادری تاکید کرد: درواقع باید ضوابطی برای این مسئله تعیین شود که از‌جمله بحث زباله‌ها و باطله‌های معدنی است که باید آنها را شناسایی کنند. همچنین کاشت درخت اطراف معدن را در نظر بگیرند. به خصوص اینکه نهضت مردمی کاشت یک میلیارد درخت در 4سال را مدنظر قراردهند. بنابراین بخش اعظمی از درخت کاری را صاحبان معادن و صنعتکاران باید انجام دهند و حتما در این طرح شرکت کنند.

وی افزود: یعنی در قبال برداشتی که از معادن انجام می‌دهند باید بحث درختکاری را جزو اولویت‌های کاری خودشان قرار دهند تا آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد شود.

نادری تاکید کرد: برای اینکه آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد شود شناسایی خود منطقه خیلی مهم است. زیرا از منطقه‌ای که می‌خواهند برداشت انجام دهند باید ارزش اکولوژی بالایی نداشته باشد. فقط در مناطق حفاظت شده می‌توان برداشت‌هایی را انجام داد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: یعنی از مناطق چهارگانه محیط‌زیست، مناطق جنگلی و مراتع همچنین از ذخیره‌گاه‌های زیستی باید فاصله داشته باشند. یعنی معادن بیشتر در جاهایی باشد که ارزش زیست‌محیطی و اکولوژی خیلی بالایی نداشته باشند و مهم‌تر از همه اینکه با این مناطق فاصله کافی را رعایت کنند.

وی گفت: مثلا اگر در وسط یک جنگل بخواهند معدن بزنند، ولی وقتی ارزش‌های اقتصادی، زیستی و اجتماعی و روان‌شناسی آنجا را مدنظر قرار می‌دهند می‌بینند آن معدن صرفه اقتصادی لازم را ندارد.

بنابراین بهتر است در چنین مناطقی اجازه معدنکاری داده نشود. چون هم گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در آنجا زندگی می‌کنند که با اکتشافات معدنی تمامی اینها به خطر می‌افتند. هم اینکه از نظر ارزش‌گذاری آن معدن اصلا صرفه اقتصادی ندارد و به محیط‌زیست آسیب فراوانی وارد می‌کند.

این کارشناس محیط‌زیست بیان کرد: اما گاهی اوقات صرفا به بحث اقتصادی توجه کرده و سایر موارد اجتماعی، محیط‌زیستی و موارد دیگر را نادیده می‌گیرند برای همین اتفاقات بدی برای محیط‌زیست به وقوع می‌پیوندد.

وی افزود: گاهی معادنی را برداشت می‌کنند که صرفا فقط جنبه اقتصادی دارد و متاسفانه ملاحظاتی را هم که باید در این رابطه داشته باشند مانند ساماندهی زباله‌ها، و باطله‌های معدنی در نظر نمی‌گیرند. درحالی که این موارد خیلی اهمیت دارد. یا اینکه بخشی از محیط‌زیست را احیا کنند. ولی متاسفانه این کارها را انجام نمی‌دهند. نادری ابراز امیدواری کرد: امیدوارم با آگاهی رسانی‌های عمومی و نظر مساعدتر و بهتر مجلس، که در بحث اص لاح قانون معادن ورود داشته و حسن نظارت و اجرای صحیحی که دستگاه‌ها داشته باشند. زیرا مجوز بسیار ی از معادن را به افراد می‌دهند. ولی متاسفانه بعضا نظارت‌های خوبی هم انجام نمی‌گیرد.

 وی تصریح کرد: گاهی هم یکسری موارد رانت وجود دارد که در اختیار برخی از افراد قرار می‌گیرد. اگر این موارد حل شود قطعا شاهد شرایط بهتری خواهیم بود به خصوص این که از ن عمت‌های خدادادی برخوردار هستیم و کشور ظرفیت‌های فراوانی دارد که می‌تواند باعث پیشرفتش
شود.

 این فعال حوزه محیط‌زیست خاطر نشان کرد: همین نهضت ساخت مسکن مصالحش از معادن تامین می‌شود و ما نمی‌توانیم معادن را نادیده بگیریم و به آنها دست نزنیم. بلکه باید با حداکثر برداشت از معادن، از آنها استفاده کنیم. یعنی بهروری را بالا ببریم و تاجایی که ممکن است سراغ معادن جدید نرویم. مگر اینکه با کمبود ماده معدنی خاصی مواجه شویم. در این صورت فقط باید سمت معادن جدید برویم، چراکه هر چقدر هم که ملاحظات را بالا ببریم باز هم به محیط‌زیست آسیب وارد می‌شود.

کاهش آلایندگی با بکارگیری روش‌های نوین

محمد امین جعفری، کارشناس ارشد زمین شناسی درباره اینکه برای آلودگی‌های معادن سرب و روی و مس چه کارهایی انجام شده است گفت: براساس پژوهش‌هایی که انجام شده و مطالعاتی که وجود داشته است اینها فقط می‌آیند می‌گویند که عناصر چنین آلودگی‌هایی را ایجاد می‌کنند ولی در عمل کاری برای برطرف کردن آلودگی‌های زیست‌محیطی انجام نمی‌دهند.

وی ابراز کرد: متاسفانه مدتی قبل یکی دانشجویان مقطع دکتری که یک بازدید صحرایی برای تز دکترایش داشت، ۲۰ روز در یک معدن سرب و روی ماند. ولی وقتی برگشت به طور ناگهانی به کمارفت و بعد از چند روز هم فوت کرد. پزشکان در این رابطه گفتند که که مرگ او به خاطر مسمومیتی بوده که در معدن سرب و روی اتفاق افتاده است.

به گفته وی، فقط می‌آیند بیان می‌کنند که معادن مس و سرب و روی چنین آلودگی‌هایی را دارند، ولی هیچ راهکاری برای این مشکل ارائه نکرده‌اند تا چنین معظلات برای نیروهای متخصص یا محیط‌زیست ایجاد نشود.

 جعفری در خصوص راهکارهای موجود تاکید کرد: برای برطرف کردن میزان آلایندگی مواد معدنی مانند سرب و روی باید از روش‌های معدنکاری جدید یا استحصال نوین استفاده کرد. همچنین دستگاه‌های قدیمی معدنکاری باید از رده خارج شوند و حتما از دستگاه‌های جدیدی استفاده شود. کلا باید روش‌های معدن کاری کمی تغییر پیدا کند و تنوعی در این حیطه ایجاد شود تا ضرر و زیان‌های صنایع معدنی به محیط‌زیست و افراد کاهش پیدا کند.

وی تصریح کرد: بنابراین از مهم‌ترین عواملی که روی آن تاکید فراوانی وجود دارد این است که روش‌های نوین معدنکاری در دستورکار قرار بگیرد و دستگا‌ه‌های قدیمی به طور کلی از رده خارج شوند.

در پایان‌کار معدن باید بسته شود

سبحان میرزایی، کارشناس معدن در خصوص آلودگی‌های معدنی سرب و روی گفت: معدن کاری با محیط‌زیست در تضاد نیست. ولی یکسری موارد هست که باید رعایت شود. از جمله اینکه وقتی ذخیره معدنی به پایان می‌رسد و به اصطلاح عمر معدن تمام می‌شود باید آن معدن بسته شود و محیط اطراف معدن به شکل اولیه آن بازگردد. ولی متاسفانه این‌کار انجام نمی‌شود. مثلا اگر مراتع و چمن زاری بوده باید بعد از بسته شدن معدن به شکل اولیه خودش بازگردد. وی ادامه داد: در تمام دنیا عملیات معدنکاری انجام می‌شود و سرب و روی هم استخراج می‌شود ولی تضادی با محیط‌زیست هم ندارد. ولی به شرطی که کار به صورت اصولی انجام گیرد. و از مهم‌ترین کارها بستن معدن بعد از اتمام دوره بهره‌برداری است.

میرزایی عنوان کرد: متاسفانه تاکنون چنین اتفاقی نیافتاده و معادن بعد از اتمام کار بسته نشده‌اند. البته این موارد به خاطر عملکرد ضعیف و نظارت ضعیف ارگان‌های مربوطه است که قوانین به خوبی و درستی رعایت نشده است.

وی تاکید کرد: باید این را بدانیم که اصلا معدن تضادی با محیط‌زیست ندارد. چون همان‌طور که در معدن کار انجام می‌شود باید گونه‌های جانوری هم زندگی خودشان را ادامه دهند. زیرا معدنکاری باید باعث توسعه منطقه شود. البته همه این موارد به بهره‌برداری که آنجا کار می‌کند و نظارت سازمان‌های بالادستی برمی‌گردد. یعنی سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت و منابع طبیعی باید بر روی فرآیند معدنکاری نظارت کافی داشته باشند.

وی تصریح کرد: مهم‌ترین مبحثی که درحال‌حاضر در بخش معدنی کشور وجود دارد این است که نظارت کافی در این بخش وجود ندارد و این مسئله باعث می‌شود چنین آسیب‌های به وجود آید و چنین خسارت‌های به محیط‌زیست وارد شود.