با اینکه عمر میانگین ماشین‌آلات معدنی چیزی حدود ۱۸ سال اعلام شده، اما ماشین‌آلات معادن بعضا تا ۴۰ سال هم کار می‌کنند! موضوعی که باعث شده بخش معدن از این زاویه به شدت فرسوده و آسیب‌پذیر باشد.
با توجه به مستهلک بودن ماشین‌آلات معدنی، بهره‌وری پایین، مصرف زیاد سوخت و استهلاک بالا، هزینه تعمیرات گزاف و… متاسفانه هیچ‌گونه صرفه اقتصادی برای استفاده از ماشین‌آلات در معادن وجود ندارد و باید هرچه سریع‌تر فکری کرد، اما محدودیت‌های واردات و تاکید بر تولید داخلی باعث شده ماشین‌آلات معدنی به صورت غیر‌کارشناسی وارد کشور شوند و گاهی هم شاهد رانت باشیم.
مساله مهم این است که با توجه به اینکه در برنامه افق ۱۴۰۴ باید ۸۰۰ هزار تن استخراج معدنی اتفاق بیفتد، اما با وجود شرایط فعلی ماشین‌آلات این امر شدنی نخواهد بود. موضوع دیگر اینکه برای دستیابی به رشد ۱۳ درصدی بخش معدن نیازمند نوسازی ماشین‌آلات معدنی هستیم که در برنامه هفتم توجه خاصی به آن نشده است!
موضوع دیگر قیمت بالای ماشین‌آلات وارداتی است، طوری که اگر معدنکار بخواهد یک خط وارد کشور کند، باید حدود ۴ تا ۵ میلیون یورو هزینه کند. این میزان حدود ۲۵۰ میلیارد تومان می‌شود که رقم بسیار بالایی است، بنابراین هر تولیدکننده‌ای توان واردات چنین دستگاه‌هایی را ندارد. در واقع مساله این است که ارز چنین مبالغ سنگینی باید از کجا تامین شود؟!
در این خصوص عبدالرضا صالحی با اشاره به تولید ماشین‌آلات معدنی و راهسازی در کشور گفته است: بر اساس آمار هم‌اکنون ۱۵ تا ۱۸ هزار ماشین‌آلات معدنی و راهسازی در کشور وجود دارند که بخش عمده‌ای از آنها در معادن فعالند و طبق آمار به‌دست آمده، عمر میانگین ماشین‌آلات در کشور بالای ۱۸ سال است که از نظر فنی و بهره‌وری، کاملا فرسوده و مستهلک هستند.
دبیر انجمن ماشین‌آلات معدنی و راهسازی اضافه کرد: فرسوده بودن ماشین‌آلات معدنی و راهسازی، تبعاتی از جمله بهره‌وری پایین، مصرف سوخت بالا، استهلاک بالا، هزینه تعمیرات بالا و افزایش آلودگی ایجاد می‌کند؛ به همین دلیل می‌توان گفت هیچ‌گونه صرفه اقتصادی برای استفاده از این ماشین‌آلات در معادن وجود ندارد.
وی با بیان اینکه ماشین‌آلاتی که در معادن استفاده می‌شود، قابل نوسازی در شرایط فعلی نیست، گفت: دو راهکار برای حل این موضوع پیش رو داریم که یا باید تولید را گسترش دهیم یا در واردات تسریع کنیم. در سال گذشته با رشد تولید ۱۰۰‌درصدی، ۳ هزار و ۵۰۰ دستگاه ماشین‌آلات تولید شد که عمده آنها ماشین‌آلات مقیاس کوچک هستند و در معادن کاربرد چندانی ندارند.
صالحی افزود: عمده قطعات ماشین‌آلات تولیدی، وارداتی هستند؛ به عبارتی حدود ۴۰ درصد از قطعات مانند قطعات آهنگری، فلزکاری و رنگ در داخل تولید می‌شود و بقیه مثل موتور، اکسل و سیستم هیدرولیک کاملا وارداتی است.
دبیر انجمن ماشین‌آلات معدنی و راهسازی ادامه داد: زیرساخت و فناوری لازم برای تولید ماشین‌آلات سنگین که در معادن استفاده می‌شوند در کشور وجود ندارد و ماشین‌آلاتی هم که وارد می‌شوند عمدتا مستعمل هستند.
وی با اشاره به اینکه ماشین‌آلات معدنی به صورت غیر‌کارشناسی وارد می‌شوند و این واردات تا حدودی رانت ایجاد کرده است، گفت: یکی از شرکت‌های بزرگ معدنی بر اساس رای تعزیرات برای تخلفی که در واردات ماشین‌آلات مرتکب شده بود، حدود ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان جریمه شده است. صالحی گفت: ماشین‌آلات مستعمل عمر بالایی دارند و جوابگوی استخراج نیستند که این موضوع باعث کاهش بهره‌وری می‌شود، بنابراین با آوردن ماشین‌آلات مستعمل به معدن، بهره‌وری کاهش پیدا می‌کند.
وی افزود: در برنامه افق ۱۴۰۴ باید ۸۰۰ هزار تن استخراج معدنی انجام شود. این در حالی است که در بهترین حالت در سال‌های گذشته ۵۰۰ هزار تن استخراج شده است. با توجه به ماشین‌آلاتی که وجود دارند، دستیابی به هدف ترسیم شده سخت خواهد بود.
کیفیت ماشین‌آلات تولید داخل در وضعیتی نامطلوب
چندی پیش بود که در این رابطه دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران بیان کرد: امروزه نبود ابزار مناسب برای تولید، تامین و تجهیز ماشین‌آلات معدنی، میزان سوخت و… بخشی از نگرانی‌های فعالان بخش معدن است.
سعید عسکرزاده درباره چالش‌های امروزه صنعت معدن، مطرح کرد: درحال حاضر، توسعه صنایع دیگر در گرو ارزهای مبتنی بر حاصل از صادرات نفت و سایرکالاها انجام می‌شود، اما توسعه معدن و تجهیز ماشین‌آلات برخلاف سایر صنایع، تنها از طریق صادرات با ارز حاصله خود معدن، تامین شده است. به گفته وی، امروزه به بخش معدن به عنوان یک توسعه زیربنایی کشور اهمیت داده نشده و همواره موضوعات کوچک به حوزه معدن ترجیح داده شده است، لذا ممنوعیت‌های صادرات، واردات و محدودیت مصرف سوخت در بعضی از مواقع باعث از کار افتادگی ماشین‌آلات معدنی شده، از طرفی فعالان معدن برای تامین سوخت مجبور به خرید از بازارهای آزاد شده و به عنوان قاچاق سوخت با آنها برخورد کرده‌اند.
دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران اظهار کرد: تولید ماشین‌آلات داخلی از نظر کیفی در شرایط نامطلوبی قرار دارد، چراکه تجهیزات و قطعات اولیه این تولیدات از اقلام کیفی ضعیف چین مونتاژ شده است.
دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران به استفاده از ماشین‌آلات راهسازی در معادن نیز اشاره کرد و گفت: در کشور دو دسته ماشین‌آلات سنگین وجود دارد؛ ماشین‌آلات راهسازی و دیگری ماشین‌آلات معدنی که به علت نامناسب بودن وضعیت ماشین‌آلات معدنی، مجبور به استفاده از ماشین‌آلات عمومی و راهسازی برای کار معدنی شده‌اند به طوری که حمل‌و‌نقل چندصدهزار تنی قرار است با کامیون‌های ۲۰ تنی انجام شود، در حالی که در دنیا برای فعالیت‌های معدنی از ماشین‌آلات سنگین معدنی ۶۰۰ تنی استفاده می‌شود.
پایین بودن راندمان در حوزه معدن
به تازگی معاون توسعه صنایع حمل‌و‌نقل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران گفته است: پایین بودن راندمان در حوزه معدنی به خاطر فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی و صنعتی است و اکنون تجهیزات بسیار قدیمی هستند.
امیرحسین قناتی اظهار کرد: بیش از ۹ میلیون دستگاه خودرو در کشور فرسوده است. بر اساس آمارها، ۲۶۰ هزار کامیون و کشنده، ۷۴ هزار مینی‌بوس و بیش از هفت میلیون خودروی سواری فرسوده در کشور وجود دارد. وی افزود: پیش از این قانون هوای پاک تردد این خودروها را در کشور ممنوع کرده بود که با شکسته شدن رای در دیوان اکنون خودروهای فرسوده با دریافت معاینه فنی مجاز به تردد هستند.
معاون توسعه صنایع حمل‌و‌نقل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تاکید کرد: باید خودروها و ماشین‌آلات از رده خارج و جایگزین آن شاهد خودروهای نوسازی باشیم، چراکه این حمل‌و‌نقل فرسوده منجر به تبعات زیست‌محیطی و افزایش مصرف سوخت شده است.وی با بیان اینکه در حوزه حمل‌و‌نقل دریایی نیازمند نوسازی شناورها هستیم، گفت: در حوزه دریایی ۶۰۰ فروند انواع شناورها و ۲۰۰ فروند اقیانوس‌پیمای بزرگ داریم. قناتی ادامه داد: ۱۱۹ فروند اقیانوس‌پیمای بزرگ و ۲ هزار و ۵۰۰ دستگاه شناور کوچک در کشور نیاز داریم تا بتوانیم به حوزه حمل‌و‌نقل توسعه دهیم.
تحقق رشد ۱۳ درصدی معدن نیازمند نوسازی ماشین‌آلات معدنی
یک فعال معدنی گفت: برای دستیابی به رشد ۱۳ درصدی بخش معدن نیازمند نوسازی ماشین‌آلات معدنی هستیم که در برنامه هفتم توجه ویژه‌ای به آن نشده است. حسنعلی حق‌شناس گفت: اکنون یکی از بزرگ‌ترین مشکل معدنکاران کمبود ماشین‌آلات معدنی است که به علت مشکلات ارزی واردات آن با مشکلات جدی مواجه است. او گفت: ناوگان ماشین‌آلات معدنی نسبتا مسن است و یکی از مشکلات معادن بزرگ‌مقیاس در کشور فرسودگی ماشین‌آلات و کمبود ماشین‌آلات سنگین معدنی است که در برنامه هفتم هم مجدد توجه خاصی به آن نشده و صرفا به افزایش تولید محصولات معدنی اشاره شده است.
حق‌شناس افزود: اگر بخواهیم به رشد ۱۳ درصدی در بخش معدن برسیم باید معادن بزرگ ما که ظرفیت بالایی هم دارند، فعالیت بیشتری داشته باشند و این افزایش تولید نیازمند تامین ماشین‌آلات سنگین معدنی از طریق واردات است.
وی به ظرفیت موجود در شرکت‌های تولید‌کننده داخلی ماشین‌آلات معدنی نیز اشاره کرد و افزود: تقریبا کاملا از ظرفیت‌های تولید داخلی ماشین‌آلات معدنی استفاده می‌شود و نیاز بیشتری به ماشین‌آلات معدنی داریم. این موضوع سبب شده به‌طور کلی توان اجرایی معدنی کشور یک مقدار کاهش یابد و تا این موضوع حل نشود نمی‌توانیم به اهدافی که در برنامه هفتم هدفگذاری شده، برسیم./جهان صنعت