در دنیای کنونی دانش از الزامات اصلی فعالیت‌های بشری محسوب می‌شود. نقش دانش در صنایع نیز به‌شدت پررنگ است چراکه در فقدان دانش، تولید میسر نمی‌شود. حتی اگر بدون دانش فعالیت تولیدی آغاز شود، اقتصادی نخواهد بود و نباید به تداوم آن امید داشت.

دانش زمینه ایجاد فناوری‌های جدید را فراهم می‌کند و از این منظر در صنایع مختلف اهمیت می‌یابد. در همین حال، دو عنصر دانش و فناوری به الزامات اولیه فعالیت صنایع و تداوم تولید آنها تبدیل شده‌اند و توسعه آنها ضروری به‌نظر می‌رسد.

توجه به دانش و به‌دنبال آن توسعه فناوری در کشور ما و در صنعت فولاد نیز مورد توجه قرار دارد تا جایی‌که به این موضوع در مباحث توسعه‌ای افق ۱۴۰۴ نیز اشاره شده است. با این وجود، برای پاسخ به این سوال که آیا صنایع فولاد کشور همگام با فناوری‌های روز گام برمی‌دارند یا خیر، باید انواع محصولات تولید شده و روش تولید آنها را جدای از هم مورد توجه قرار داد.

اما می‌توان با استفاده از برخی شاخص‌ها به آسانی دریافت صنعت فولاد ما درحال‌حاضر همراه با دانش روز دنیا پیش نرفته است. با این وجود، اقدامات خوبی برای بهبود دانش و توسعه فناوری در این صنعت اجرایی شده است. به‌عنوان مثال، در صنعت فولاد ما ضریب مصرف انرژی در مقایسه با استانداردهای جهانی بالاتر است. رفع این چالش به فناوری‌های جدیدی نیاز دارد. یا مصرف آب در صنعت فولاد کشور در مقایسه با کشورهای اروپایی یا چین به مراتب بالاتر است. بهینه کردن مصارف در روند تولید فولاد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به فناوری‌های جدید نیاز دارد.

بدون‌تردید بهره‌گیری از دانش روز جهان در قالب فناوری‌های نوین زمینه کاهش قیمت تمام‌شده تولید را فراهم می‌کند و بدین‌ترتیب از مزیت رقابتی در بخش صادرات بهره‌مند خواهیم شد. در همین حال، سودآوری صنایع نیز به مراتب افزایش می‌یابد.

در این میان، کشف دلایل عقب‌ماندگی دانشی کشور در حوزه صنعت فولاد گام نخست برای رفع آن است. بخش عمده‌ای از این کاستی‌ها به‌دنبال تحریم و محدودیت در روابط بین‌المللی ایجاد شده است. به‌عنوان مثال، پس از برجام قرار بود طرح‌های توسعه برخی شرکت‌های فولادی کشور همراه برندهای مطرح اروپایی اجرایی شود اما تحریم‌های مجدد ایالات متحده علیه ایران نقطه پایان این همکاری‌ها بود. درواقع با وجود محدودیت‌های کنونی در روابط بین‌المللی ما با سایر کشورها، گویی درهای کشور به روی ورود فناوری‌های جدید بسته شده است.

البته صنایع فولادی در طول سال‌های گذشته تلاش کرده‌اند تا از این فرصت برای توسعه دانش داخلی و بومی‌سازی استفاده کنند. اما هنوز با استانداردهای جهانی فاصله داریم و باید برای بهبود شرایط تلاش کنیم.

در حوزه توسعه زیرساخت‌های تکنولوژی به دلیل تحریم و انحصار فناوری نزد کشورهای پیشرفته، با نوسان رشد دانش بومی‌سازی فناوری‌های مدرن و مشکل واردات دانش فنی مواجه‌ هستیم. اگرچه در کارخانه‌های مختلف کشور، تکنولوژی‌های نوین به کار گرفته شده است، اما وابستگی علمی ‌این فناوری‌ها به شرکت‌های خارجی منجر به نوعی وابستگی نامتوازن و یک طرفه شده است.  اگرچه با نهضت بومی‌سازی و توسعه تکنولوژی به بخشی از این موضوع پرداخته‌ایم، اما برای دستیابی به یک نظام صنعتی بر پایه آخرین فناوری‌های روز دنیا راه زیادی در پیش داریم. عدم توازن کافی و ناهماهنگی میان هدف‌های ترسیمی‌حوزه صنعت و امکانات موجود، حرکت پیوسته به جلو را با نوسان مواجه می‌کند و نوعی ناترازی در بخش‌های مختلف صنعتی- علمی- اقتصادی را رقم می‌زند. برای اصلاح چنین روندی چاره‌ای جز حرکت از مدیریت واکنشی و منفعل به سمت مدیریت هوشمند و شناور نیست تا در این مسیر با تکیه بر دانش فنی روز دنیا بتوان مدل برنامه توسعه صنعتی را عینی‌تر و منطبق بر آینده‌پژوهی، واقعیت‌های موجود و تحلیل‌های دقیق، در حوزه زیرساخت نرم‌افزاری اجرا کرد.

یکی از معضلات صنعت کشور که باعث تحمیل هزینه‌های بسیار به صنعت و اقتصاد شده است ضعف زیرساخت‌ها در حوزه حمل و نقل و انرژی است که موجب اتلاف هر چه بیشتر سرمایه و زمان شده است. فاصله جغرافیایی میان معدن و صنایع بالاسری با صنایع میانی از یکسو و ضعف سیستم حمل و نقل از سوی دیگر منجر به افزایش هزینه‌ها شده است. از طرفی جانمایی و احداث کارخانه‌های میانی در اقلیم نامناسب، مشکلات محیط‌زیستی ایجاد کرده است.

در سند چشم‌انداز توسعه کشور نیز تولید ۵۵ میلیون تن فولاد هدف‌گذاری و بر مبنای آن سرمایه‌ قابل‌توجهی به این زنجیره جذب شده است اما انتظار می‌رود بخشی از این سرمایه‌گذاری به فناوری‌های جدید و تولید محصولات ویژه اختصاص یابد. از جمله این محصولات ویژه می‌توان به اسلب‌های عریض فولادی یا ورق‌های صنعت نفت و گاز و قطعات آلیاژی اشاره کرد. اگر تولید محصولات ویژه آنطور که باید مورد توجه نباشد، صنعت فولاد ما در آینده مزیت رقابتی خود را از دست می‌دهد. در همین حال ناچار خواهد بود برای تامین نیاز خود به محصولات پیشرفته از واردات کمک بگیرد. درحال‌حاضر جهان به سمت و سوی تولید محصولات جدید پیش می‌رود؛ بدین‌ترتیب شما از تولید محصولات جدید باز خواهید ماند.